Phẫu Thuật Nên Ăn Gì: Bí Quyết Hồi Phục Nhanh, Thoát Khỏi Mệt Mỏi

Sau khi phẫu thuật, cơ thể người bệnh cần phục hồi năng lượng, tái tạo mô và tăng cường miễn dịch—vì vậy chế độ ăn đóng vai trò sống còn. Dinh dưỡng hậu phẫu được xây dựng theo từng giai đoạn từ nhẹ nhàng đến phức tạp:

• Giai đoạn đầu (1–2 ngày): ưu tiên chất lỏng như nước, nước đường, nước luộc rau để bù điện giải, hỗ trợ tiêu hóa nhẹ nhàng.
• Giai đoạn trung gian (3–5 ngày): bắt đầu chuyển sang cháo nhạt, sữa, nước ép, chia thành nhiều bữa nhỏ; tăng dần năng lượng (~500 kcal) và protein (~30 g mỗi ngày).
• Giai đoạn hồi phục (>6 ngày): đa dạng hóa thực phẩm: ngũ cốc nguyên hạt, rau củ, trái cây tươi, nguồn protein nạc (thịt gia cầm, cá, đậu), sữa ít béo; đảm bảo đủ 30–35 kcal/kg và 1.2–1.5 g protein/kg cân nặng hàng ngày.

Điều quan trọng là ăn chia nhỏ 4–6 bữa mỗi ngày, uống đủ 1.5–2 lít nước, ưu tiên chất béo không bão hòa và phòng ngừa táo bón bằng chất xơ từ rau củ và trái cây. Chế độ này giúp vết thương lành nhanh, tăng cường sức khoẻ tổng thể.

Trong 1–2 ngày đầu sau phẫu thuật, cơ thể còn bị ảnh hưởng bởi thuốc mê, thường xuất hiện tình trạng liệt ruột, trướng hơi và mất dịch – vì thế ưu tiên hàng đầu là bù nước – điện giải, cung cấp năng lượng nhẹ để hỗ trợ hoạt động cơ bản và tránh biến chứng.

• Bù nước & điện giải: uống nước lọc ở nhiệt độ phòng, nước đường, nước luộc rau hoặc nước hoa quả loãng, mỗi 50 ml/lần, cứ 1 giờ uống 1 lần, mục tiêu ≥1,5 lít/ngày.
• Nuôi dưỡng sớm qua đường tiêu hóa: khi có dấu hiệu đánh hơi, có thể sử dụng sữa loãng, cháo loãng, súp hoặc thức uống điện giải để kích thích tiêu hóa nhẹ nhàng.
• Chia nhiều bữa nhỏ: 6–8 cữ/ngày để tránh tạo gánh nặng đường ruột, mỗi bữa cung cấp ~300–500 kcal và ≤10 g protein.

Giai đoạn này không nên ăn thức ăn đặc, nhiều chất xơ hoặc chất béo – nhằm đảm bảo hệ tiêu hóa từ từ hồi phục. Chế độ ăn nhẹ, loãng giúp ổn định sinh lý, giảm khó chịu và hỗ trợ bước đầu cho quá trình phục hồi sau mổ.

Ở giai đoạn 3–5 ngày sau phẫu thuật, nhu động ruột đã hồi phục, người bệnh bắt đầu có cảm giác đói và có thể chuyển sang chế độ ăn mềm – dễ tiêu để thúc đẩy hồi phục mà không gây áp lực lên hệ tiêu hóa.

• Tăng dần năng lượng & protein: bắt đầu từ ~500 kcal/ngày và ~30 g protein, rồi tăng thêm ~250–500 kcal mỗi 1–2 ngày cho đến ~2 000 kcal/ngày; đảm bảo khoảng 1,2–1,5 g protein/kg cân nặng để tái tạo mô và tăng sức đề kháng.
• Ưu tiên thức ăn mềm: cháo đặc, súp, cháo cá hồi, cháo bí đỏ thịt bằm, súp nấm – dễ tiêu, giàu chất dinh dưỡng, ít dầu mỡ và gia vị.
• Bổ sung vi chất: sử dụng nguồn vitamin C (cam, dâu, bông cải xanh), vitamin A (bí đỏ, rau lá xanh), kẽm, sắt từ thịt nạc, cá, đậu; thêm omega‑3 từ cá béo để giảm viêm, hỗ trợ lành vết thương.
• Chia nhỏ bữa ăn: ăn 4–6 lần/ngày giúp cải thiện hấp thu và giảm áp lực tiêu hóa.

Giai đoạn này vẫn nên tránh thức ăn cứng, nhiều chất xơ thô hoặc dầu mỡ nặng – để dạ dày tiêu hóa nhẹ nhàng. Chú trọng các món chế biến đơn giản, tươi mới, mềm mịn giúp cơ thể hồi phục tốt hơn.

Từ ngày thứ 6 trở đi, vết mổ đã khép và hệ tiêu hóa cơ bản hồi phục. Lúc này mục tiêu là tăng cường năng lượng, protein và vi chất để thúc đẩy tái tạo mô, nâng cao miễn dịch và phục hồi toàn diện.

• Đảm bảo đủ năng lượng & protein: đạt khoảng 30–35 kcal/kg và 1.2–1.5 g protein/kg cân nặng mỗi ngày; chia 5–6 bữa để tối ưu quá trình hấp thu và tái tạo.
• Tăng cường chất xơ & rau củ quả tươi: bổ sung bánh mì, ngũ cốc nguyên hạt, trái cây, rau lá xanh giúp hỗ trợ tiêu hóa, ngừa táo bón và cung cấp vitamin – khoáng chất cần thiết.
• Ưu tiên protein nạc & thực vật: thịt gia cầm, cá, trứng, sữa ít béo, đậu, hạt; omega-3 từ cá béo và dầu lành mạnh để giảm viêm và phục hồi nhanh.
• Bổ sung vi chất thiết yếu: vitamin C (cam, dâu), vitamin A (cà rốt, rau lá xanh), vitamin D (cá hồi, lòng đỏ trứng), kẽm (hải sản, thịt nạc), canxi (sữa, rau xanh) giúp củng cố xương – mô mềm và tăng cường miễn dịch.
• Uống đủ nước: 1.5–2 lít/ngày, có thể lên đến 2–3 lít để bù nước, hỗ trợ thận đào thải chất độc sau thuốc và thúc đẩy tiêu hóa khỏe mạnh.

Giai đoạn này cũng cần tránh rượu bia, chất béo xấu, thức ăn chế biến nhiều muối – đường – dầu mỡ và thực phẩm dễ gây sẹo như rau muống, thịt bò để đảm bảo vết thương lành mịn, ít sẹo.

Để thúc đẩy quá trình hồi phục và ngăn ngừa biến chứng, người bệnh sau phẫu thuật nên thận trọng loại bỏ một số nhóm thực phẩm không phù hợp dưới đây:

• Thực phẩm cứng, khó tiêu: như hạt cứng, bánh mì khô, đồ chiên rán – dễ gây áp lực tiêu hóa và táo bón.
• Đồ ăn nhiều dầu mỡ, giàu cholesterol: thức ăn nhanh, thịt mỡ – có thể làm chậm tiêu hóa và gây viêm.
• Thực phẩm gây táo bón: phô mai đậm đặc, sữa nguyên kem, thực phẩm nhiều đường – dễ dẫn đến rối loạn tiêu hóa.
• Đồ cay nóng, giàu gia vị: ớt, tiêu, thực phẩm lên men – có thể kích ứng dạ dày, gây viêm và khó chịu.
• Thực phẩm để lại sẹo theo quan niệm dân gian: rau muống, thịt bò, thịt gà, trứng – nên kiêng nếu quan ngại vết thương để lại sẹo lồi hoặc thâm.
• Hải sản, nếp, thực phẩm dễ gây dị ứng: tôm, cá biển, xôi, nhộng – có thể khiến vết mổ sưng, ngứa, viêm lâu lành.
• Thực phẩm sống hoặc chưa nấu chín: gỏi, sushi, rau sống, đồ uống có gas – tiềm ẩn vi khuẩn gây nhiễm trùng.
• Đồ uống có cồn, nhiều đường, caffeine: rượu, bia, cà phê, trà đặc, nước ngọt – dễ làm mất nước, ảnh hưởng thuốc và gây táo bón.

Bằng cách tránh những nhóm trên và thay vào đó sử dụng thực phẩm mềm, dễ tiêu, có đủ chất dinh dưỡng, bạn sẽ hỗ trợ hệ tiêu hóa, giảm viêm và đẩy nhanh quá trình lành vết mổ, giữ cho cơ thể luôn ở trạng thái phục hồi tốt nhất.

Dưới đây là các nhóm thực phẩm được chuyên gia gợi ý giúp tăng tốc hồi phục, giảm viêm và nâng cao miễn dịch sau phẫu thuật:

• Protein nạc & thực vật: thịt gia cầm bỏ da, cá, trứng, đậu hũ, đậu lăng, các loại hạt – cung cấp axit amin cần thiết cho tái tạo mô, tổng hợp collagen và tăng sức đề kháng; nên đạt 120–150 g protein/ngày chia thành nhiều bữa nhỏ.
• Sữa chua và probiotic: hỗ trợ phục hồi hệ vi sinh đường ruột – rất hữu ích khi người bệnh dùng kháng sinh; khuyến nghị tối đa 2 hũ/ngày, dùng sau bữa ăn.
• Trái cây giàu vitamin C & chất chống oxy hóa: cam, quýt, kiwi, việt quất – tăng tốc tổng hợp collagen, giảm viêm và bảo vệ tế bào khỏi gốc tự do.
• Rau củ & ngũ cốc nguyên hạt: bông cải xanh, cà rốt, yến mạch, gạo lứt – giàu chất xơ, giúp tiêu hóa tốt hơn và ngăn táo bón.
• Chất béo lành mạnh & omega‑3: dầu ô liu, dầu hạt lanh, quả bơ, cá béo (cá hồi, cá ngừ) – giảm viêm, hỗ trợ miễn dịch và hấp thu vitamin tan trong chất béo.
• Thực phẩm giàu vi chất thiết yếu:
  • Vitamin D & canxi: lòng đỏ trứng, sữa chua, cá hộp xương – hỗ trợ xương và đông máu.
  • Kẽm & sắt: hàu, thịt nạc, các loại đậu, rau lá xanh – thúc đẩy tổng hợp collagen, tái tạo hồng cầu, tăng cường miễn dịch.
• Thực phẩm hỗ trợ giảm viêm & tăng tiêu hóa: gừng (giảm buồn nôn, kích thích tiêu hóa), mật ong (chống viêm, sát khuẩn nhẹ), nấm (giàu protein, vitamin D, prebiotic) – tốt cho cả đường tiêu hóa và hệ miễn dịch.

Đồng thời cần uống đủ nước — ít nhất 1,5–2 lít mỗi ngày — và kết hợp chia thành 5–6 bữa để giúp cơ thể hấp thu tốt và tạo nền tảng vững chắc cho quá trình phục hồi sau phẫu thuật.

Các chuyên gia dinh dưỡng và bác sĩ đều nhấn mạnh rằng hồi phục sau phẫu thuật không chỉ phụ thuộc vào lượng mà còn là chất – cân bằng giữa năng lượng, đạm, chất béo lành mạnh và vi chất. Dưới đây là những khuyến nghị quan trọng:

• Đạm chất lượng cao: Ưu tiên protein nạc (120–150 g/ngày) để tái tạo mô, tăng collagen, giảm nguy cơ nhiễm trùng; chia thành 5–6 bữa nhỏ/ngày giúp hấp thụ hiệu quả.
• Chất béo thực vật: Dầu ô‑liu, dầu hạt lanh, quả bơ — hạn chế chất béo bão hòa, giúp giảm viêm và hỗ trợ hấp thu vitamin tan trong dầu.
• Vi chất & chất chống oxy hóa: Bổ sung vitamin C, D, kẽm, sắt và canxi từ cam, kiwi, rau lá xanh, hải sản, trứng, sữa chua – hỗ trợ miễn dịch, tái tạo mô và phòng ngừa thiếu máu.
• Hỗ trợ đường ruột: Probiotic từ sữa chua, prebiotic từ nấm và rau củ giúp cân bằng vi sinh, giảm táo bón và tiêu hóa tốt hơn khi dùng kháng sinh.
• Omega‑3 & thực phẩm chống viêm: Cá béo (hồi, ngừ), hạt óc chó – giảm viêm mạn tính, bảo vệ tế bào và giúp hồi phục vết thương nhanh hơn.
• Kiểm soát đường, muối và rượu: Tránh đồ uống có cồn, thực phẩm nhiều đường, muối, chế biến sẵn để hạn chế mất nước, viêm và ảnh hưởng đến thuốc – đảm bảo thuốc phát huy hiệu quả tốt nhất.

Chuyên gia cũng khuyên nên điều chỉnh dần khẩu phần theo sức khỏe, tăng cường nước – chất lỏng đủ (1,5–2 lít/ngày), và theo dõi phản ứng của cơ thể để cá nhân hoá chế độ dinh dưỡng. Sự cân bằng, đa dạng và linh hoạt chính là chìa khóa vàng giúp hồi phục khỏe mạnh, nhanh chóng và bền vững.

Để có thực đơn phục hồi toàn diện sau phẫu thuật, người bệnh cần kết hợp đủ 3 yếu tố: năng lượng, đạm chất lượng và vi chất thiết yếu trong một kế hoạch cá nhân hóa theo từng giai đoạn.

• Giai đoạn đầu (1–2 ngày): ưu tiên chất lỏng – điện giải, năng lượng nhẹ ~300–500 kcal, đạm ≤10 g, chia 6–8 bữa/ngày.
• Giai đoạn trung gian (3–5 ngày): tăng dần lên ~25–30 kcal/kg/ngày, ~30 g protein bổ sung hàng ngày, thức ăn mềm dễ tiêu như cháo, súp, sữa chua, rau củ nghiền.
• Giai đoạn hồi phục (từ ngày 6 trở đi): đảm bảo ~30–35 kcal/kg và 1.2–1.5 g protein/kg cân nặng; bổ sung ngũ cốc nguyên hạt, rau xanh, trái cây, chất béo lành mạnh và nhiều nước (1.5–2 lít/ngày) để tái tạo mô và tăng đề kháng.

Thực đơn mẫu nên đa dạng với thịt nạc, cá, trứng, đậu, sữa chua; tăng chất chống oxy hóa và omega‑3 từ rau củ, trái cây và dầu thực vật; tránh đồ ăn chế biến, nhiều đường, muối, dầu mỡ và rượu bia.

Cuối cùng, hãy lắng nghe cơ thể và trao đổi thường xuyên với bác sĩ – chuyên gia dinh dưỡng để điều chỉnh khẩu phần, đảm bảo việc phục hồi diễn ra nhanh, khỏe mạnh và bền vững.