Bị Ngộ Độc Thức Ăn Uống Thuốc Gì: Hướng Dẫn Xử Trí & Thuốc Hiệu Quả

• Vi khuẩn và ngoại độc tố: Các vi khuẩn như Salmonella, E. coli, Campylobacter, Shigella, Listeria, Clostridium perfringens,… là nguyên nhân phổ biến, có thể sinh ra ngoại độc tố gây tổn thương đường tiêu hóa.
• Virus: Norovirus, Rotavirus, Hepatitis A/E là các tác nhân qua đường ăn uống, gây viêm và triệu chứng tiêu hóa.
• Ký sinh trùng: Giardia, Cryptosporidium, sán lá gan/sán dây,… có thể lây qua thực phẩm hoặc nước ô nhiễm.
• Độc tố tự nhiên & vi nấm: Mycotoxin (aflatoxin, citrinin…), độc tố từ nấm độc (mộc nhĩ trắng Amanita…) có thể có sẵn trong thực phẩm hoặc phát sinh khi thực phẩm để lâu.
• Hóa chất & phụ gia: Thuốc trừ sâu, kim loại nặng ( chì, thủy ngân, arsenic…), chất bảo quản hay chất tạo màu dùng quá liều có thể gây ngộ độc.
• Bảo quản/chế biến không an toàn: Thực phẩm để ngoài quá thời gian an toàn, chế biến với dụng cụ, điều kiện không sạch sẽ dẫn đến nhiễm khuẩn, nhiễm độc.

• Đau bụng: Thường là dấu hiệu đầu tiên, biểu hiện co thắt, khó chịu ở vùng bụng sau khi ăn thực phẩm không đảm bảo.
• Buồn nôn và nôn mửa: Là phản ứng để đào thải độc tố tự nhiên, tuy nhiên gây mất nước nếu kéo dài.
• Tiêu chảy: Phân lỏng trên 3 lần trong 24 giờ, có thể kèm theo máu hoặc nhầy, gây mất điện giải.
• Sốt: Thân nhiệt tăng nhẹ hoặc cao; cơ thể phản ứng để chống lại nhiễm trùng.
• Mệt mỏi, chán ăn: Do mất nước, rối loạn tiêu hóa và phản ứng miễn dịch, cơ thể dễ mệt và giảm khẩu vị.
• Đau đầu, chóng mặt: Thường đi kèm mất nước hoặc sốt, gây khó chịu toàn thân.
• Triệu chứng nặng cần chú ý:
  • Ớn lạnh, vã mồ hôi, mất nước (khô miệng, tiểu ít)
  • Mạch nhanh, khó thở, cảm giác đau ngực
  • Thị lực thay đổi: nhìn mờ, nhìn đôi (có thể do độc tố botulinum)
  • Đau cơ, co giật hoặc liệt nhẹ ở trường hợp rất nặng

Những biểu hiện trên có thể xuất hiện sau vài phút đến vài ngày sau khi ăn phải thức ăn nhiễm độc. Nếu chỉ nhẹ, cơ thể có thể tự hồi phục, nhưng khi thấy dấu hiệu nặng hoặc kéo dài, nên đến cơ sở y tế để được xử trí kịp thời.

• Ngăn ngừa hấp thu độc tố
  • Gây nôn nhẹ (chỉ khi có thể và người tỉnh táo): uống nước muối loãng hoặc dùng mẹo dân gian như lông gà móc họng để đẩy chất độc ra ngoài.
  • Sử dụng than hoạt tính nếu có sẵn để hấp phụ độc tố trong dạ dày.
• Bù nước và điện giải
  • Uống nhiều nước lọc, nước gạo rang hoặc dung dịch Oresol pha đúng liều.
  • Có thể dùng nước chanh ấm, trà gừng hoặc trà bạc hà để hỗ trợ tiêu hóa, dịu dạ dày.
• Hỗ trợ hệ tiêu hóa
  • Dùng men vi sinh (probiotic) để cân bằng đường ruột và giảm rối loạn tiêu hóa.
  • Thực phẩm nhạt, dễ tiêu như chuối, cơm trắng, bánh mì, lòng trắng trứng để giúp dạ dày phục hồi.
• Phương pháp dân gian hỗ trợ
  • Nhai tép tỏi tươi để kháng khuẩn nhẹ.
  • Uống giấm táo pha loãng hoặc hỗn hợp gừng – mật ong để làm dịu cơn buồn nôn.
• Nghỉ ngơi và theo dõi kỹ
  • Cho người bệnh nghỉ ngơi hoàn toàn, tránh vận động mạnh.
  • Theo dõi tình trạng mất nước, nhịp tim, huyết áp; nếu nặng thì cần đưa cơ sở y tế.

Phương pháp tại nhà phù hợp với trường hợp ngộ độc nhẹ và người lớn khỏe mạnh. Nếu có dấu hiệu kéo dài, mất nước nghiêm trọng hoặc biểu hiện bất thường, cần chuyển ngay đến cơ sở y tế để được xử lý kịp thời.

• Dùng dung dịch bù dịch cao phân tử
  • Truyền dịch tĩnh mạch như Ringer lactate, natriclorid 0,9% tại cơ sở y tế để bù nước và điện giải hiệu quả.
• Rửa dạ dày
  • Áp dụng trong vòng 1 giờ sau khi ngộ độc, rửa dạ dày giúp loại bỏ chất độc trước khi hấp thu.
• Thuốc hấp phụ và xổ nhẹ
  • Kết hợp than hoạt tính và sorbitol theo chỉ định để hạn chế hấp thu độc tố.
• Thuốc kê đơn theo nguyên nhân
  • Kháng sinh: Ciprofloxacin, biseptol… chỉ dùng khi xác định nhiễm khuẩn hoặc theo chỉ định của bác sĩ.
  • Thuốc diệt ký sinh trùng: Sử dụng khi phát hiện ngộ độc do ký sinh trùng.
  • Thuốc giảm triệu chứng: Imodium, bismuth subsalicylate khi tiêu chảy nhiều lần, không sốt.
  • Thuốc hạ sốt và giảm đau: Paracetamol hoặc thuốc hạ sốt khác nếu có sốt cao.
  • Thuốc chống nôn: Promethazin, diphenhydramin dùng khi nôn ói không ngừng.
• Hồi sức và hỗ trợ các cơ quan
  • Hỗ trợ hô hấp, tim mạch, thần kinh nếu có co giật, rối loạn ý thức; truyền glucose hoặc các chất hỗ trợ gan–thận nếu cần.
  • Liệu pháp lọc máu hoặc lọc thận trong trường hợp ngộ độc nặng.

Việc điều trị y tế và dùng thuốc kê đơn giúp xử trí nhanh, hiệu quả khi ngộ độc thực phẩm ở mức độ vừa đến nặng. Tuân thủ đúng chỉ định bác sĩ để bảo vệ sức khỏe và phòng ngừa biến chứng là cách chăm sóc tốt nhất cho bản thân và gia đình.

• Dấu hiệu ngộ độc nặng cần chú ý:
  • Co thắt dạ dày dữ dội, nôn mửa hoặc tiêu chảy kéo dài trên 2 ngày
  • Sốt cao, mạch nhanh, tụt huyết áp, mất nước nghiêm trọng (khô miệng, tiểu ít, ánh mắt trũng)
  • Triệu chứng thần kinh: nhìn mờ/nhìn đôi, yếu cơ, khó nuốt, co giật, mờ ý thức
  • Khó thở, đau ngực, phản ứng dị ứng nặng (phù, khó thở)
• Cách xử trí cấp cứu tại nhà:
  • Kích thích nôn nếu trong khoảng 1 giờ sau khi ăn và người bệnh tỉnh táo; để người bệnh nằm nghiêng, kê cao đầu để tránh sặc
  • Bù nước và điện giải ngay lập tức: uống nước lọc, nước gạo rang hoặc dung dịch Oresol pha đúng liều lượng
  • Theo dõi nhịp tim, huyết áp, trạng thái tỉnh táo; nếu có dấu hiệu xấu, gọi cấp cứu (115/đưa đến bệnh viện)
  • Giữ mẫu thực phẩm nghi ngờ hoặc chất nôn để hỗ trợ chẩn đoán sau đó
• Can thiệp y tế kịp thời:
  • Gọi cấp cứu hoặc đưa nhanh đến cơ sở y tế để đánh giá lâm sàng và làm các xét nghiệm cần thiết
  • Rửa dạ dày và truyền dịch tĩnh mạch để bù dịch, điện giải theo tình trạng mất nước
  • Sử dụng thuốc theo chỉ định: thuốc chống nôn, truyền kháng sinh nếu nhiễm khuẩn, hỗ trợ hô hấp – thần kinh nếu cần
  • Theo dõi liên tục chức năng cơ quan; có thể dùng lọc thận hoặc lọc máu trong trường hợp nặng/độc tố nặng

Xử trí khẩn cấp đúng cách và nhanh chóng có thể giảm nguy cơ suy cơ quan, biến chứng nặng hoặc thậm chí đe dọa tính mạng do ngộ độc thực phẩm. Hãy luôn trang bị kiến thức cơ bản và sẵn sàng đưa người bệnh đến cơ sở y tế khi cần.

• Bổ sung nước và điện giải:
  • Uống nhiều nước lọc, nước gạo rang, súp nhẹ hoặc dung dịch Oresol để hồi phục nhanh chóng.
  • Trà thảo dược như trà gừng, bạc hà giúp dịu dạ dày và cung cấp nước an toàn.
• Chế độ ăn nhẹ, dễ tiêu:
  • Phương pháp BRAT – chuối, cơm, táo nghiền, bánh mì nướng – rất phù hợp sau ngộ độc.
  • Các thực phẩm mềm như khoai tây nghiền, cháo, cháo yến mạch, lòng trắng trứng, ngũ cốc nhẹ.
• Thực phẩm bổ sung lợi khuẩn:
  • Sữa chua không đường, men vi sinh kích thích phục hồi hệ vi sinh đường ruột.
• Thực phẩm hỗ trợ phục hồi hệ tiêu hóa:
  • Chuối chín, mật ong, súp cà rốt giúp dịu dạ dày và nhanh hồi sức.
  • Lá húng quế, giấm táo pha loãng, nước chanh ấm và trà gừng giúp kháng khuẩn nhẹ.
• Thực phẩm cần tránh tạm thời:
  • Đồ uống có cồn, cà phê, trà chứa caffeine, nước giải khát có gas.
  • Đồ ăn nhiều dầu mỡ, cay nóng, giàu chất xơ thô hoặc thức ăn giàu đạm khó tiêu.
• Nguyên tắc ăn uống:
  • Ăn từ từ, chia nhỏ bữa trong ngày, nhai kỹ, không ăn quá no.
  • Theo dõi phản ứng của cơ thể và điều chỉnh thực đơn theo tiến triển sức khỏe.

Chế độ ăn sau ngộ độc nên tập trung vào mềm, nhạt, dễ tiêu và đủ nước để giúp hệ tiêu hóa phục hồi nhanh, hạn chế áp lực lên dạ dày và tăng khả năng hồi phục của cơ thể.

• Lựa chọn thực phẩm an toàn
  • Chọn thực phẩm tươi, còn hạn, không có dấu hiệu mốc hay hư hỏng.
  • Ưu tiên sản phẩm có nguồn gốc rõ ràng, bao bì niêm phong và có tem kiểm định.
• Chế biến vệ sinh
  • Rửa tay với xà phòng trước, sau chế biến và sau khi tiếp xúc thực phẩm sống.
  • Tách riêng dụng cụ, thớt cho thực phẩm sống và chín, rửa sạch sau mỗi lần dùng.
  • Chế biến thực phẩm ở nhiệt độ an toàn: nấu chín kỹ, đun lại thức ăn thừa > 70 °C.
• Bảo quản đúng cách
  • Không để thức ăn thừa ở nhiệt độ thường quá 2 giờ, nên bảo quản lạnh (≤ 10 °C).
  • Che đậy kín khi để ngoài hoặc trong tủ lạnh để tránh bụi, côn trùng.
  • Rã đông thực phẩm bằng tủ lạnh hoặc nước lạnh, không rã đông ở nhiệt độ phòng.
• Ăn uống an toàn
  • Áp dụng nguyên tắc “Ăn chín, uống sôi”, hạn chế dùng đồ sống tái hoặc chưa rõ nguồn gốc.
  • Tránh dùng đồ uống không kiểm soát như đá, nước chưa được xử lý.
• Giữ vệ sinh khu vực bếp và dụng cụ
  • Vệ sinh khu vực nấu nướng thường xuyên, lau dọn bề mặt sạch sẽ.
  • Thay khăn lau và bọt rửa chén định kỳ, khử trùng dụng cụ bằng nước nóng hoặc dung dịch an toàn.
• Chú trọng đối tượng nguy cơ cao
  • Sẵn sàng thận trọng khi chăm sóc trẻ nhỏ, người lớn tuổi, phụ nữ mang thai và người bệnh nền.
  • Không dùng lại thức ăn cũ quá lâu, đặc biệt cho nhóm đối tượng này.

Thực hiện nghiêm ngặt các biện pháp chọn lựa, bảo quản và chế biến thực phẩm sẽ giúp bạn chủ động phòng ngừa ngộ độc hiệu quả, bảo vệ sức khỏe bản thân và người thân theo cách tích cực và bền vững.