Bị Mắc Thức Ăn Trong Cổ Họng – Cách Xử Lý & Phòng Ngừa Hiệu Quả

Khi cảm thấy thức ăn bị vướng trong cổ họng, hãy bình tĩnh và áp dụng ngay các bước sơ cứu đơn giản nhưng hiệu quả dưới đây:

• Vỗ lưng: Đứng hơi cúi về phía trước, vỗ mạnh 5 lần vào giữa hai xương bả vai để kích thích phản xạ ho và đẩy dị vật ra.
• Ép bụng (Heimlich): Đặt tay nắm lại ở giữa bụng, dưới mũi ức, ấn mạnh 5 lần. Thực hiện luân phiên vỗ lưng – ép bụng đến khi thức ăn được tống ra.
• Áp dụng cho trẻ nhỏ:
  1. Dưới 1 tuổi: Vỗ lưng 5 lần, sau đó ấn ngực 5 lần.
  2. Từ 1–8 tuổi và người lớn: Vỗ lưng rồi ép bụng như trên.
• Uống nước ấm hoặc ho mạnh: Với trường hợp nhẹ, uống ngụm nước ấm hoặc ho thật mạnh để đẩy thức ăn xuống.

Lưu ý: Không dùng tay, móc họng hay vật sắc nhọn để lấy dị vật – dễ gây tổn thương niêm mạc. Nếu sau vài lần thực hiện không hiệu quả hoặc nạn nhân khó thở, hãy gọi cấp cứu hoặc đến cơ sở y tế ngay lập tức.

Khi sơ cứu tại nhà không hiệu quả hoặc xuất hiện triệu chứng nghiêm trọng như khó thở, nuốt đau, ho ra máu, cần đến khám chuyên khoa tai mũi họng ngay để can thiệp y tế kịp thời.

• Khám và chẩn đoán ban đầu:
  • Khám lâm sàng, hỏi tiền sử (nuốt nghẹn, chấn thương, dị vật nghi ngờ).
  • Chụp X‑quang cổ – ngực nếu nghi có dị vật cản quang hoặc áp xe quanh họng.
• Nội soi và gắp dị vật:
  • Sử dụng kìm chuyên dụng (Kelly, Frankel) kết hợp nội soi thanh quản hoặc nội soi thực quản.
  • Gây tê tại chỗ hoặc gây mê/tiền mê tùy mức độ khó và vị trí dị vật.
  • Dùng nội soi ống cứng hoặc ống mềm để quan sát và gắp dị vật.
• Can thiệp chuyên sâu:
  • Với dị vật lớn hoặc sâu: thực hiện qua phương pháp nội soi chuyên biệt hoặc phẫu thuật mở.
  • Trường hợp dị vật ở thực quản hoặc dạ dày: có thể dùng nội soi tiêu hóa để cắt nhỏ và gắp từng phần.
• Sau can thiệp:
  • Sát khuẩn họng, điều trị kháng viêm hoặc kháng sinh để phòng nhiễm trùng và phù nề.
  • Theo dõi 24–48 giờ để đảm bảo ổn định, không xuất hiện biến chứng như áp xe, tổn thương niêm mạc.
  • Tư vấn ăn uống mềm, giảm nguy cơ tái mắc và hẹn tái khám nếu cần.

Khi thức ăn bị mắc trong cổ họng, hiểu rõ nguyên nhân và triệu chứng giúp bạn xử lý nhanh chóng và kịp thời. Dưới đây là những điểm chính bạn nên biết:

• Nguyên nhân:
  • Dị vật nhỏ như xương vụn, hạt thức ăn chưa nhai kỹ.
  • Rối loạn cơ – co thắt thực quản, rối loạn thần kinh cơ.
  • Trào ngược axit dạ dày gây viêm và co thắt thực quản.
  • Viêm họng, viêm amidan hoặc tăng sản tuyến giáp gây chèn ép.
  • Stress, lo âu gây co thắt cơ vùng họng (loạn cảm họng).
  • Khối u lành tính/ác tính ở họng hoặc thực quản gây hẹp.
• Triệu chứng điển hình:
  • Vướng hoặc đọng thức ăn khi nuốt.
  • Đau hoặc rát cổ họng, có thể lan lên ngực sau khi nuốt.
  • Khàn tiếng, chảy nước dãi, ho, đôi khi nôn hoặc ợ chua.
  • Trong trường hợp nghiêm trọng: khó thở, ho ra máu, sụt cân, cảm giác có khối u.
• Nên theo dõi và thăm khám khi:
  • Triệu chứng kéo dài trên 1–2 tuần không cải thiện.
  • Kèm theo khó nuốt nặng, đau ngực, ho ra máu, sụt cân.
  • Khàn giọng kéo dài, xuất hiện khối hoặc sưng ở cổ.

Khi các biện pháp sơ cứu tại nhà không hiệu quả hoặc dị vật nằm sâu, cần can thiệp chuyên khoa để đảm bảo an toàn và loại bỏ dị vật hiệu quả.

• Chẩn đoán ban đầu:
  • Khám lâm sàng tai mũi họng xác định vị trí và loại dị vật.
  • Chụp X‑quang hoặc nội soi để phát hiện dị vật cản quang hoặc nghi có tổn thương sâu.
• Nội soi gắp dị vật trong họng:
  • Sử dụng kìm chuyên dụng (Kelly, Frankel) qua nội soi thanh quản hoặc thực quản.
  • Thực hiện nội soi ống cứng hoặc ống mềm phù hợp với vị trí và kích thước dị vật.
  • Gây tê tại chỗ, tiền mê hoặc gây mê nếu cần để giảm đau và đảm bảo an toàn.
• Gắp dị vật lớn hoặc sâu:
  • Nội soi thực quản - dạ dày để cắt nhỏ và gắp khối thức ăn lớn hoặc cục bã cứng.
  • Phẫu thuật mở khi dị vật gây thủng, áp xe hoặc không thể gắp bằng nội soi.
• Theo dõi và điều trị sau can thiệp:
  • Sát khuẩn và dùng kháng sinh, thuốc chống viêm để phòng nhiễm trùng và phù nề.
  • Theo dõi tại bệnh viện 24–48 giờ, đảm bảo không bị biến chứng như áp xe, tràn khí.
  • Tư vấn chế độ ăn uống mềm, nghỉ ngơi hợp lý và hẹn tái khám nếu cần.
• Xử trí thêm theo vị trí đặc biệt:
  • Dị vật ở hạ họng: dùng soi thanh quản gián tiếp, tránh móc gây tổn thương.
  • Dị vật ở vùng họng-mũi: nội soi mũi sau, gắp qua đường mũi hoặc miệng tùy vị trí.

Với sự can thiệp đúng chuyên khoa, ngoại trừ trường hợp phức tạp, hầu hết bệnh nhân phục hồi nhanh và không để lại di chứng. Luôn đặt sức khỏe và an toàn lên hàng đầu khi xử lý dị vật trong cổ họng.

Phòng ngừa là bước quan trọng giúp bạn bênh vực an toàn trước nguy cơ bị mắc thức ăn hoặc dị vật ở cổ họng. Dưới đây là những gợi ý thiết thực:

• Ăn chậm, nhai kỹ: Dành thời gian nhai kỹ thức ăn, đặc biệt đồ cứng, có xương hoặc hạt nhỏ như cá, thịt hoặc hạt khô.
• Chế biến cẩn thận: Loại bỏ xương nhỏ, ăn thức ăn được cắt nhỏ hoặc sơ chế kỹ, nhất là cho trẻ em và người lớn tuổi.
• Không nói chuyện hoặc cười khi ăn: Tập trung khi ăn để tránh thức ăn đi sai hướng hoặc nuốt vội.
• Không ngậm vật lạ trong miệng: Với trẻ em, loại bỏ thói quen ngậm món đồ chơi, bút chì, cúc áo… trong miệng.
• Duy trì tư thế ăn đúng: Ngồi thẳng, đầu hơi cúi, tránh nằm ngửa khi ăn để giảm nguy cơ trào ngược và mắc nghẹn.
• Uống đủ nước và giữ họng ẩm: Nước giúp di chuyển thức ăn trơn tru xuyên suốt quá trình nuốt.
• Quản lý các bệnh lý nền: Nếu có trào ngược dạ dày, viêm họng mãn tính, hãy điều trị ổn định để tránh hẹp họng hoặc co thắt.
• Giáo dục thói quen ăn uống an toàn: Dạy trẻ nhai kỹ, không chạy nhảy khi ăn, không tự ý nuốt thức ăn lớn.

Với những biện pháp đơn giản này, bạn và gia đình có thể giảm đáng kể nguy cơ hóc nghẹn và bảo vệ sức khỏe cổ họng một cách chủ động.

Bên cạnh việc mắc thức ăn hay dị vật, cảm giác vướng nghẹn ở cổ họng còn có thể do nhiều nguyên nhân khác nhau liên quan đến bệnh lý, tâm lý hoặc hệ thần kinh. Dưới đây là các nguyên nhân phổ biến cần lưu ý:

• Viêm nhiễm vùng hầu họng:
  • Viêm họng mạn tính hoặc viêm amidan – gây sưng, đau, nuốt vướng.
  • Viêm xoang – giọt dịch sau mũi tràn xuống cổ họng làm vướng nghẹn.
• Trào ngược dạ dày – thực quản (GERD):
  • Axit trào ngược làm niêm mạc thực quản sưng hẹp, gây cảm giác vướng khi nuốt.
  • Trong tình trạng Barrett thực quản, thực quản dày lên, hẹp và gây nghẹn.
• Bệnh lý tuyến giáp:
  • Bướu giáp, nhân tuyến giáp hoặc ung thư tuyến giáp có thể chèn ép thực quản, gây cảm giác nghẹn.
• Bệnh lý ở đường hô hấp dưới:
  • Viêm phế quản, viêm phổi hoặc hen suyễn – gây hẹp đường thở, khiến nuốt khó, vướng nghẹn.
• Loạn cảm họng & rối loạn tâm lý:
  • Căng thẳng, stress, hồi hộp – gây co thắt cơ vùng cổ họng tạo cảm giác nuốt nghẹn dù không có dị vật.
• Khối u vùng thực quản, họng hoặc hạ họng:
  • Khối u lành tính hoặc ác tính – chèn ép đường ăn, gây cảm giác vướng, khó nuốt, khàn giọng.
• Rối loạn thần kinh – cơ:
  • Rối loạn như co thắt thực quản, nhược cơ, rối loạn thần kinh – ảnh hưởng chức năng nuốt, tạo cảm giác mắc nghẹn.

Lưu ý: Nếu cảm giác nghẹn kéo dài, kèm theo triệu chứng như đau, khàn giọng, khó thở hoặc sụt cân, nên sớm thăm khám chuyên khoa Tai – Mũi – Họng hoặc Nội tiêu hóa để được chẩn đoán và điều trị kịp thời.

Sau khi xử trí cấp cứu, bạn có thể áp dụng thêm những biện pháp tại nhà và thay đổi lối sống để hỗ trợ hồi phục và ngăn nguy cơ tái mắc:

• Uống nước ấm liên tục: Nước ấm giúp làm dịu cổ họng, làm trơn thức ăn còn sót và giảm cảm giác vướng.
• Ho và nuốt nhẹ nhàng: Ho hoặc nuốt đều và nhẹ sẽ hỗ trợ thức ăn trôi xuống, giúp giảm cảm giác nghẹn.
• Súc họng nước muối pha loãng: Mỗi ngày súc họng 1–2 lần để làm sạch và giảm viêm nhiễm.
• Ngậm thảo dược thanh nhiệt: Gừng, chanh mật ong, bạc hà hoặc mật ong giúp tiêu đờm, kháng viêm và dễ chịu cổ họng hơn.
• Thực hiện tư thế ăn đúng: Ngồi thẳng, đầu hơi cúi, không nằm hoặc cúi sâu khi ăn, giúp thức ăn trơn tru qua thực quản.
• Chế độ ăn uống khoa học:
  • Chia nhỏ bữa ăn, ưu tiên đồ mềm, lỏng, dễ nuốt như cháo, súp.
  • Hạn chế thực phẩm khô, cứng, nhiều xương hoặc hạt.
• Giảm stress và tập thả lỏng: Nhờ yoga, thiền hoặc hít thở sâu để giảm co thắt họng do căng thẳng.
• Duy trì độ ẩm môi trường: Dùng máy tạo ẩm nếu không khí quá khô để bảo vệ niêm mạc họng.
• Vệ sinh miệng họng tốt: Chải răng hàng ngày và súc miệng để giảm vi khuẩn, giảm viêm họng.
• Theo dõi và điều trị bệnh lý nền: Đối với trào ngược, viêm họng, bệnh cơ thần kinh… cần điều trị ổn định để tránh tái diễn cảm giác vướng nghẹn.

Việc kết hợp những biện pháp này hàng ngày không chỉ giúp cải thiện nhanh chóng cảm giác vướng nghẹn mà còn xây dựng thói quen lành mạnh, bảo vệ cổ họng dài lâu.