Bé Bị Tiêu Chảy Không Chịu Ăn: Cách Chăm Sóc, Dinh Dưỡng và Phục Hồi Nhanh

Tiêu chảy là tình trạng trẻ đi ngoài phân lỏng (có thể là phân nước) với tần suất tăng bất thường, thường là ≥ 3 lần/ngày. Ở trẻ sơ sinh, tiêu chảy có thể biểu hiện bằng phân lỏng nhiều lần trong ngày.

• Tiêu chảy cấp: Khởi phát đột ngột, đi ngoài phân lỏng ≥ 3 lần/ngày, kéo dài dưới 14 ngày.
• Tiêu chảy kéo dài: Tiêu chảy dai dẳng trên 14 ngày, có thể gây mất nước và suy dinh dưỡng nếu không điều trị kịp thời.
• Tiêu chảy mãn tính: Diễn biến kéo dài, thường hơn 4 tuần, cần theo dõi điều trị chuyên sâu.

Ngoài ra, tiêu chảy còn được phân loại theo cơ chế:

1. Tiêu chảy thẩm thấu: Do kém hấp thu, chất lỏng tích tụ trong ruột.
2. Tiêu chảy xuất tiết: Do độc tố hoặc viêm ruột tăng tiết dịch, không đáp ứng nhịn ăn.

Khi bé bị tiêu chảy và kèm theo hiện tượng chán ăn, thường có nhiều yếu tố kết hợp dưới đây:

• Nhiễm virus đường tiêu hóa: Đặc biệt là Rotavirus – nguyên nhân phổ biến khiến bé tiêu chảy ồ ạt, dễ kèm chán ăn, mệt mỏi.
• Nhiễm khuẩn hoặc ký sinh trùng: Salmonella, E.coli, Shigella hay Giardia dễ gây đau bụng, buồn nôn và giảm cảm giác ngon miệng.
• Ngộ độc thực phẩm, thức ăn không đảm bảo: Khi ăn phải thức ăn ôi, nhiễm độc, bé thường bị tiêu chảy cấp nhanh kèm biếng ăn và rối loạn tiêu hóa.
• Rối loạn hệ vi sinh đường ruột: Do dùng kháng sinh hoặc nhiễm trùng, làm mất cân bằng men tiêu hóa, khiến bé đi ngoài nhiều, không muốn ăn.
• Bất dung nạp hoặc dị ứng thức ăn: Thiếu men Lactase (bất dung nạp lactose) hoặc dị ứng sữa, trứng, hải sản… dẫn đến tiêu chảy, đầy hơi, chướng bụng và giảm ăn uống.
• Hệ tiêu hóa non nớt và vệ sinh ăn uống kém: Ruột bé nhỏ chưa hoàn thiện, khi tiếp xúc đồ ăn mới, uống nước chưa tiệt trùng dễ sinh tiêu chảy và bỏ ăn.

Những nguyên nhân này thường xuất hiện đồng thời, khiến bé không chỉ tiêu chảy mà còn biếng ăn. Nhờ hiểu rõ căn nguyên, cha mẹ sẽ dễ dàng chọn chế độ chăm sóc, dinh dưỡng phù hợp để bé nhanh khỏe lại.

Khi bé vừa tiêu chảy vừa chán ăn, nhiều dấu hiệu sức khỏe khác thường cũng xuất hiện, giúp cha mẹ nhận biết kịp thời và chăm sóc đúng cách:

• Sốt nhẹ đến cao: do vi khuẩn hoặc virus tấn công đường tiêu hóa.
• Buồn nôn và nôn ói: có thể xảy ra trước hoặc sau mỗi bữa ăn, khiến bé không muốn ăn.
• Đau quặn bụng, đầy hơi: khiến bé không thoải mái, mất cảm giác ngon miệng.
• Mất nước, lừ đừ, mệt mỏi: dấu hiệu khô miệng, mắt trũng, ít đi tiểu, tã khô.
• Sút cân và giảm hoạt động: bé ít chơi, ngủ nhiều và giảm cân rõ rệt.

Nhận biết các triệu chứng đi kèm sẽ giúp phụ huynh đánh giá mức độ bệnh, từ đó hỗ trợ uống bù nước, cho ăn thức ăn mềm dễ tiêu và sớm đưa bé đi khám khi cần thiết.

Trong giai đoạn tiêu chảy, dinh dưỡng đúng cách sẽ giúp bé mau hồi phục, giảm mất nước và khôi phục năng lượng nhanh chóng.

• Bù nước và điện giải:
  • Nước sạch đun sôi để nguội, ORS (Oresol) pha đúng tỉ lệ.
  • Nước cháo muối, nước gạo rang, súp rau củ, súp thịt.
• Tiếp tục cho bú mẹ hoặc sữa công thức:
  • Trẻ dưới 6 tháng bú mẹ càng nhiều càng tốt.
  • Trên 6 tháng, duy trì sữa công thức đã dùng, chia nhỏ bữa.
• Thực phẩm mềm dễ tiêu:
  • Cháo loãng gạo tẻ hoặc gạo tấm, cơm nát.
  • Súp thịt gà, thịt nạc, cá hấp/nấu kỹ.
  • Rau củ mềm như cà rốt, bí đao, khoai tây.
  • Chuối chín, táo nấu, nước dừa – cung cấp kali.
• Chia bữa nhỏ, tần suất cao: Ăn 5–6 bữa nhỏ/ngày để giảm áp lực tiêu hóa.

Không tự ý cho bé dùng thuốc cầm tiêu chảy/sữa nhiều lactose, tránh đồ uống có đường cao và thức ăn chiên rán. Sau khi tiêu chảy giảm, tiếp tục chế độ ăn đầy đủ để phục hồi và phòng suy dinh dưỡng.

Trong giai đoạn bé tiêu chảy, một số thực phẩm tưởng tốt lại có thể làm tình trạng kéo dài hoặc trở nặng. Dưới đây là danh sách nên tránh để bé mau hồi phục một cách an toàn và nhẹ nhàng:

• Sản phẩm từ sữa và lactose cao: như sữa bò, phô mai, kem – có thể khiến tiêu chảy nặng hơn do khó tiêu hóa đường lactose.
• Đồ chiên, rán và nhiều dầu mỡ: ví dụ khoai tây chiên, gà rán, thức ăn nhanh – khó tiêu, gây đầy bụng và kích thích ruột.
• Thủy hải sản: như tôm, cá, mực – có thể chứa protein gây dị ứng, vi khuẩn và khó tiêu ở trẻ nhỏ.
• Trái cây và nước ép nhiều đường hoặc axit: như táo sống, lê, cam, chanh – dễ gây đầy hơi, tăng nhu động ruột, khiến tiêu chảy kéo dài.
• Thực phẩm chứa chất xơ thô cao: như rau măng, rau cần, đậu nguyên hạt, gạo lứt – khó tiêu, có thể kích thích co bóp ruột.
• Đồ uống có đường mạnh, caffein hoặc lợi tiểu: như soda, nước trái cây có đường, trà đặc – có thể làm mất nước, không tốt cho bé.

Tránh các thực phẩm này cùng với chế độ ăn nhẹ nhàng, bù nước và dưỡng chất mềm dễ tiêu sẽ giúp bé hồi phục nhanh, không bị mất nước và giữ được cân bằng hệ tiêu hóa.

Bù nước và điện giải đúng cách là điều quan trọng nhất giúp bé tránh mất nước, hồi phục nhanh và giảm nguy cơ biến chứng:

• Dùng dung dịch Oresol/ORS:
  • Pha đúng liều: 1 gói lớn/1 lít nước đun sôi để nguội.
  • Liều lượng sau mỗi lần đi ngoài:
    • Trẻ < 2 tuổi: 50–100 ml
    • Trẻ 2–10 tuổi: 100–200 ml
    • Trẻ lớn hơn: uống theo nhu cầu
  • Dung dịch đã pha chỉ dùng trong 24 giờ, bỏ nếu dùng lại.
• Bù nước tự nhiên khi thiếu ORS:
  • Nước cháo muối, nước gạo rang, nước dừa tươi, súp rau củ.
  • Cho bé uống từng ngụm nhỏ, đều đặn, tránh nôn ói.
• Áp dụng phác đồ bù dịch theo WHO/Bộ Y tế:
  • Phác đồ A: tiêu chảy nhẹ, mất nước ít – bù dịch tại nhà, tiếp tục ăn và bú mẹ.
  • Phác đồ B: mất nước vừa, bù 75 ml/kg trong 4 giờ, theo dõi liền mạch.
  • Phác đồ C: mất nước nặng hoặc nôn ói – cần truyền dịch tĩnh mạch tại cơ sở y tế.

Việc bù dịch kịp thời và phù hợp giúp bé ổn định, tiếp tục ăn uống dần, giảm tối đa nguy cơ suy kiệt và duy trì hệ tiêu hóa khỏe mạnh.

Việc bổ sung men vi sinh và khoáng chất như kẽm giúp hỗ trợ hệ tiêu hóa, cân bằng vi sinh và tăng sức đề kháng cho bé trong giai đoạn tiêu chảy:

• Men vi sinh (probiotics):
  • Bổ sung lợi khuẩn như Lactobacillus rhamnosus, Saccharomyces boulardii giúp giành chỗ bám, ức chế hại khuẩn, cân bằng hệ vi sinh đường ruột.
  • Có thể giảm thời gian tiêu chảy trong 24 giờ đầu, đặc biệt khi tiêu chảy do nhiễm khuẩn hoặc dùng kháng sinh.
  • Lựa chọn men vi sinh phù hợp: chứa chủng hiệu quả, số lượng CFU đủ, dạng bào tử hoặc được kiểm nghiệm an toàn.
• Bổ sung khoáng chất – đặc biệt là kẽm:
  • Kẽm tham gia tái tạo niêm mạc ruột, giúp hấp thu tốt hơn và tăng miễn dịch đường tiêu hóa.
  • Giảm mức độ tiêu chảy và nguy cơ tái phát, đặc biệt dùng liên tục 10–14 ngày với liều 10–20 mg tùy độ tuổi.
  • Uống sau bữa ăn 30 phút, không dùng cùng sữa, sắt, canxi để đảm bảo hấp thu tốt.

Kết hợp đúng cách men vi sinh và kẽm trong phác đồ điều trị – đặc biệt khi bé tiêu chảy do nhiễm trùng hoặc sử dụng kháng sinh – sẽ giúp bé hồi phục nhanh, ăn ngon hơn và phòng ngừa tái phát hiệu quả.

Cha mẹ cần đặc biệt lưu ý và đưa bé đến cơ sở y tế khi xuất hiện các dấu hiệu sau, nhằm đảm bảo an toàn kịp thời và giúp bé phục hồi nhanh chóng:

• Triệu chứng mất nước rõ: mắt trũng sâu, môi khô, khát dữ dội, tã khô trong > 8 giờ, nước tiểu ít hoặc vắng.
• Phân có máu hoặc nhầy: phân lẫn máu, nâu sẫm, cần được bác sĩ đánh giá.
• Nôn mửa nhiều hoặc liên tục: bé không giữ được dịch, ảnh hưởng bù nước.
• Sốt cao, đau bụng dữ dội: nhiệt độ ≥ 38,5 °C, đau quặn bụng, nôn và tiêu chảy cùng lúc.
• Chán ăn hoàn toàn, bỏ bú, mệt lừ: bé lừ đừ, quấy khóc dai dẳng, ngủ nhiều hơn bình thường.
• Tiêu chảy kéo dài > 7–14 ngày: tiêu chảy không giảm, có dấu hiệu nghi ngờ bệnh lý mạn như viêm ruột, dị ứng thực phẩm.

Đưa bé đến bác sĩ sớm khi có các dấu hiệu này giúp chẩn đoán nguyên nhân, điều chỉnh chế độ bù nước/điện giải hoặc điều trị chuyên sâu nếu cần, đảm bảo bé nhanh hồi phục và ăn uống trở lại bình thường.

Phòng ngừa là chìa khóa để bảo vệ hệ tiêu hóa non nớt của bé, giúp bé luôn khỏe mạnh và đầy năng lượng.

• Rửa tay kỹ: Trước và sau khi ăn, sau khi đi vệ sinh – giúp hạn chế vi khuẩn và virus xâm nhập.
• Ăn chín, uống sôi: Thực phẩm phải được nấu chín kỹ, bảo đảm an toàn vệ sinh, hạn chế thức ăn đường phố không sạch.
• Dùng nước an toàn: Lọc hoặc đun sôi nước cho bé uống, kể cả khi nấu cháo, súp.
• Tiêm chủng đầy đủ: Vắc‑xin Rotavirus và tả giúp giảm nguy cơ tiêu chảy cấp do virus/bacteria.
• Giữ môi trường sạch: Lau rửa bề mặt, đồ chơi, đồ dùng của bé thường xuyên.
• Giải quyết sớm dấu hiệu: Ngay khi bé đau bụng, đi ngoài nhiều hay chán ăn, nên theo dõi và xử lý kịp thời.
• Xây dựng chế độ ăn cân bằng: Duy trì khẩu phần ngon miệng, nhiều rau củ đã rửa sạch, đủ nước, men vi sinh và khoáng chất.

Duy trì thói quen vệ sinh tốt và chế độ ăn uống khoa học chính là cách hiệu quả để phòng tiêu chảy, giúp bé lớn lên khỏe mạnh, vui vẻ và tràn đầy năng lượng mỗi ngày.