Ăn Tôm Hùm Bị Bệnh Sữa Có Sao Không – Cẩm Nang An Toàn & Hiệu Quả

Bệnh sữa ở tôm hùm, còn gọi bệnh đục thân, là một bệnh nhiễm trùng nghiêm trọng do vi khuẩn nội ký sinh giống Rickettsia gây ra. Chúng xâm nhập qua hệ thống máu và mô, phá hủy cấu trúc tế bào khiến hemolymph (máu tôm) chuyển màu trắng đục như sữa và tạo ra mùi hôi đặc trưng.

• Tác nhân gây bệnh: Vi khuẩn nội ký sinh Rickettsia‑like, gram âm, sống trong máu và mô của tôm hùm.
• Đối tượng dễ mắc: Các loài tôm hùm gai thuộc giống Panulirus như bông (P. ornatus), đá (P. homarus), tre (P. polyphagus).
• Dấu hiệu đặc trưng: Sau 3–5 ngày nhiễm bệnh, bụng chuyển từ trắng trong sang trắng đục, da nhão, gan tụy nhợt nhạt hoặc hoại tử, xuất hiện dịch trắng tương tự sữa.
• Hành vi biểu hiện: Hoạt động chậm, ít phản ứng, giảm hoặc ngừng ăn; sau 9–12 ngày thường dẫn đến tử vong.

Nhìn chung, bệnh sữa là một vấn đề nổi bật trong nuôi trồng tôm hùm vì sự phát triển nhanh và mức độ gây hại cao, ảnh hưởng đến cả năng suất lẫn giá trị thương phẩm.

• Hoạt động giảm, phản ứng chậm: Tôm hùm bệnh thường bơi chậm, ít di chuyển và không phản ứng nhanh với kích thích xung quanh.
• Giảm hoặc bỏ ăn hoàn toàn: Sau khi nhiễm bệnh, tôm có thể giảm ăn hoặc ngừng ăn hoàn toàn, điều này khiến chúng suy yếu nhanh chóng.
• Biến đổi màu sắc bụng:
  • Trong vòng 3–5 ngày: đốt bụng từ trắng trong chuyển sang lốm đốm trắng đục.
  • Cơ thịt nhão, chuyển thành màu trắng đục hoặc vàng đục, kèm theo mùi hôi đặc trưng.
• Dịch trắng sữa và hiện tượng hoại tử nội tạng: Máu và dịch tiết trong cơ thể chuyển màu trắng đục như sữa, gan tụy nhợt nhạt có thể bị hoại tử.
• Tỷ lệ tử vong cao, tiến triển nhanh: Tôm bệnh thường chết sau 9–12 ngày nhiễm bệnh, với trường hợp nặng có thể chết rải rác hoặc hàng loạt.

Nhìn chung, bệnh diễn biến nhanh và nghiêm trọng: từ giai đoạn đầu với biểu hiện giảm ăn, đến khi cơ thể biến đổi trắng đục và mùi hôi, rồi dẫn đến tử vong cao. Vì vậy, việc phát hiện sớm triệu chứng sẽ giúp tăng khả năng xử lý và bảo vệ đàn tôm hiệu quả.

Bệnh sữa ở tôm hùm là hệ quả của sự kết hợp giữa tác nhân gây bệnh và điều kiện nuôi không thuận lợi. Hiểu rõ nguyên nhân sẽ giúp người nuôi chủ động phòng ngừa hiệu quả.

• Tác nhân gây bệnh: Do vi khuẩn nội ký sinh giống Rickettsia‑like tồn tại trong máu và mô tế bào, tấn công hệ tạo máu và khiến hemolymph trở nên trắng đục (“sữa”) và suy giảm chức năng sinh học.
• Các loài dễ nhiễm: Phổ biến ở tôm hùm gai Panulirus như tôm hùm bông, đá và tre nuôi lồng.
• Môi trường nuôi bất lợi:
  • Chất lượng nước kém: ô nhiễm, mặn/thọt thất thường, oxy thấp.
  • Mật độ nuôi cao, lồng đặt sai nơi: gần cửa sông, không đủ sâu.
  • Thời tiết và mùa vụ giao mùa: bệnh dễ bùng phát từ tháng 3–4 và mạnh vào tháng 9–10.
• Nguồn lây bệnh:
  • Từ thức ăn sống ôi thiu mang mầm bệnh.
  • Lây truyền ngang trong cùng lồng hoặc giữa các lồng/bè qua nước và mô tôm bệnh.
• Sức đề kháng tôm yếu: Tôm non, tôm sau lột vỏ và tôm nuôi lâu ngày thiếu bổ sung sinh khối dễ nhiễm hơn.

Tóm lại, khi kết hợp các yếu tố như tác nhân Rickettsia‑like, điều kiện nuôi không kiểm soát và tôm yếu, bệnh sữa sẽ bùng phát nhanh. Vì vậy, cần điều chỉnh kỹ thuật nuôi và cải thiện môi trường để phòng ngừa hiệu quả.

Để hạn chế tối đa bệnh sữa ở tôm hùm, người nuôi cần thực hiện một chuỗi biện pháp phòng ngừa và kiểm soát chặt chẽ từ khâu giống đến môi trường nuôi.

• Lựa chọn và thả giống sạch bệnh: Chỉ sử dụng tôm giống đồng đều, khỏe mạnh, không nhiễm bệnh và tuân thủ đúng mật độ thả (12–15 con/m²) – giúp giảm nguy cơ lây lan ban đầu.
• Sát trùng và quản lý nguồn thức ăn:
  • Rửa thức ăn sống (cá, mực) bằng thuốc tím 2–10 mg/l trước khi cho ăn.
  • Trộn chế phẩm sinh học (Bacillus, Lactobacillus), vitamin và khoáng chất (Vitamin C, Cu, Zn) vào thức ăn để tăng sức đề kháng.
• Quản lý môi trường nuôi:
  • Chọn vùng nuôi theo quy hoạch, đặt lồng ở nơi có độ sâu, khoảng cách phù hợp, tránh gần cửa sông.
  • Duy trì chất lượng nước: tránh ô nhiễm, kiểm soát vi khuẩn Vibrio, định kỳ sát trùng nước (Chlorine Dioxide).
• Cách ly và xử lý tôm bệnh: Thường xuyên kiểm tra sức khỏe đàn, kịp thời tách và loại bỏ cá thể nghi bệnh — giảm 5× khả năng lây lan.
• Vệ sinh lồng và vệ sinh kỹ thuật:
  • Vệ sinh định kỳ, loại bỏ rong rêu, chất thải, vỏ lột xác để hạn chế mầm bệnh tích tụ.
  • Tuân thủ mật độ lồng nuôi dưới 60 lồng/ha, thực hiện kỹ thuật nuôi nghiêm ngặt.
• Tăng cường sức đề kháng cho tôm: Sử dụng kháng sinh đúng liều lượng khi cần, kết hợp vitamin, men tiêu hóa và chế phẩm sinh học trong thức ăn theo hướng dẫn chuyên gia.

Nhờ kết hợp đồng bộ các phương pháp này — từ lựa chọn giống sạch, kiểm soát thức ăn, giữ môi trường tốt, đến chăm sóc kỹ lưỡng — người nuôi có thể kiểm soát hiệu quả bệnh sữa, đảm bảo đàn tôm khỏe mạnh và nâng cao năng suất thương phẩm.

Khi tôm hùm nuôi xuất hiện bệnh sữa, các phác đồ điều trị được thiết kế theo ba bước chính để loại bỏ cá thể nặng, sử dụng kháng sinh hiệu quả và phục hồi sức khỏe đàn tôm.

1. Bước 1: Tách và loại bỏ tôm bệnh nặng
   Tách ngay các cá thể biểu hiện nặng (bụng trắng đục, bỏ ăn) để tránh lây lan, chỉ giữ lại tôm còn khả năng phục hồi.
2. Bước 2: Điều trị bằng kháng sinh trộn thức ăn
   • Trộn tetracycline hoặc doxycycline (5–7 g/kg thức ăn) cùng chế phẩm sinh học (MOS) và chất kết dính.
   • Cho ăn 7 ngày liên tiếp vào buổi chiều (17–18h); nếu còn dấu hiệu bệnh, bổ sung thêm 3 ngày uống với nửa liều.
   • Sau đó tiếp tục cho ăn bổ sung chế phẩm sinh học để phục hồi ruột và tăng đề kháng, 7–10 ngày tiếp theo.
3. Bước 3: Tiêm kháng sinh trực tiếp (cho trường hợp nặng)
   • Sử dụng Oxytetracycline 20% pha nước cất (1 ml/100 g tôm) tiêm một lần hoặc mỗi trường hợp theo cân nặng.
   • Phác đồ kéo dài 10–14 ngày, đi kèm bổ sung men tiêu hóa và dưỡng chất từ ngày thứ 8 trở đi.

Áp dụng linh hoạt từng phác đồ theo giai đoạn bệnh, kết hợp xử lý sớm, chăm sóc tốt, sẽ giúp đàn tôm phục hồi nhanh và giảm nguy cơ tái phát hiệu quả.

Khi tôm hùm bị bệnh sữa, người tiêu dùng có thể lo ngại tuy nhiên nếu được chế biến đúng cách, vẫn có thể ăn được mà không ảnh hưởng tiêu cực đến sức khỏe.

• Không gây ngộ độc cấp tính: Bệnh sữa do vi khuẩn nội ký sinh (không phải virus độc hại), nếu tôm được làm sạch và nấu chín kỹ lưỡng, hầu như không gây nguy cơ ngộ độc thực phẩm.
• Chất lượng thịt giảm nhẹ: Màu thịt có thể nhạt hơn, mùi nhẹ bất thường nhưng không gây hại; thích hợp sử dụng trong các món hải sản ngâm, sốt, nấu kỹ.
• Cần chế biến kỹ & đảm bảo vệ sinh: Rửa sạch, loại bỏ phần bụng chuyển trắng đục, nấu kỹ ở nhiệt độ ≥ 85 °C sẽ giúp vô hiệu hóa vi khuẩn và bảo đảm an toàn.
• Giá thành thường thấp hơn: Tôm hùm bị bệnh thường được bán với giá rẻ, giúp người tiêu dùng tiếp cận hải sản dinh dưỡng với chi phí thấp hơn.

Về tổng thể, với cách chế biến hợp lý, tôm hùm bị bệnh sữa vẫn có thể được thưởng thức an toàn và góp phần tiết kiệm chi phí cho người sử dụng.

Bệnh sữa ở tôm hùm tuy gây ra nhiều tổn thất kinh tế, nhưng nếu được kiểm soát kịp thời, có thể trở thành cơ hội để cải tiến kỹ thuật nuôi và nâng cao khả năng cạnh tranh của ngành.

• Thiệt hại nặng nhưng kích thích đổi mới: Tại các vùng nuôi như Khánh Hòa, Phú Yên, bệnh sữa khiến tỷ lệ hao hụt từ 30 – 70%, gây tổn thất hàng trăm tỷ đồng – đòi hỏi áp dụng kỹ thuật phòng bệnh nâng cao.
• Tăng hiệu quả khi thực hiện đúng phác đồ: Các mô hình áp dụng phác đồ theo các cơ quan chuyên môn cho thấy đàn tôm đạt tỷ lệ sống 87 – 93 %, góp phần phục hồi sản lượng và lợi nhuận.
• Thúc đẩy ứng dụng khoa học – công nghệ: Sự hợp tác giữa các viện nghiên cứu và nông dân đã tạo ra các giải pháp phòng trị hiệu quả, giúp sản phẩm đảm bảo an toàn, mở rộng thị trường xuất khẩu.

Nhờ vào việc chuyển hướng từ ứng phó sang phòng ngừa bệnh sữa, người nuôi có thể cải thiện hiệu suất, đảm bảo bền vững và phát triển ngành nuôi tôm hùm Việt Nam trong dài hạn.