Ăn Nấm Bị Đau Bụng: Nguyên Nhân, Xử Trí & Phòng Ngừa Hiệu Quả

Ăn nấm không rõ nguồn gốc, đặc biệt là nấm dại, có thể gây ngộ độc nhẹ hoặc nặng tùy loại nấm và lượng độc chất hấp thụ.

• Nguyên nhân:
  • Tiêu thụ nấm dại hoặc nấm tự hái không được kiểm định.
  • Không phân biệt được nấm ăn được – nấm độc do hình thức bên ngoài giống nhau.
  • Chế biến không đúng cách (nấu không chín kỹ hoặc chưa loại bỏ các độc chất dễ tan).
• Triệu chứng cấp tính (xuất hiện sau 1–3 giờ):
  • Buồn nôn, nôn, đau bụng quặn, tiêu chảy – dấu hiệu viêm dạ dày ruột cấp.
  • Triệu chứng thần kinh sớm (30 phút – 2 giờ): ảo giác, chóng mặt, tim đập nhanh – thường gặp ở nấm hallucinogenic.
  • Triệu chứng muscarinic (Inocybe, Clitocybe): đổ nhiều mồ hôi, tim đập chậm, co thắt phế quản, khò khè.
• Triệu chứng muộn (sau 6–12 giờ hoặc vài ngày):
  • Viêm dạ dày ruột nghiêm trọng, tiêu chảy dữ dội, nôn kéo dài .
  • Tổn thương gan, thận (phổ biến ở nấm Amanita, Gyromitra, Cortinarius): vàng da, hạ đường huyết, suy gan–thận muộn.
  • Hội chứng cơ vân, suy thần kinh chậm (Tricholoma, Clitocybe, Pleurocybella): mệt mỏi, co giật, yếu cơ, thậm chí tử vong nếu không xử lý kịp.

Nhận biết và phân loại nấm độc giúp phòng tránh hiệu quả, bảo vệ sức khỏe khi thưởng thức nấm. Dưới đây là các nhóm nấm độc phổ biến và ảnh hưởng sức khỏe:

• Theo độc tố chính:
  • Amatoxin (Amanita, Galerina …): Gây tổn thương gan – thận nặng, nguy cơ tử vong nếu không can thiệp kịp thời.
  • Gyromitrin (Gyromitra): Gây rối loạn tiêu hóa, giảm đường huyết, mệt mỏi, ảnh hưởng hệ thần kinh.
  • Orellanin (Cortinarius): Gây suy thận muộn, triệu chứng thường xuất hiện sau vài ngày.
  • Muscarine (Inocybe, Clitocybe): Gây đổ mồ hôi, co thắt phế quản, nhịp tim chậm, khó thở.
  • Psilocybin/Psilocin (Psilocybe, Panaeolus): Gây ảo giác, tim đập nhanh, thay đổi cảm xúc nhẹ.
  • Coprine (Coprinus): Tương tác với rượu gây đau đầu, nôn, tim đập nhanh.
  • Độc tố kích thích tiêu hóa (Chlorophyllum, Russula, Omphalotus…): Gây buồn nôn, đau bụng, tiêu chảy.
• Theo thời gian khởi phát:
  • Cấp tính (<6 giờ): Triệu chứng buồn nôn, đau bụng, tiêu chảy, một số gây ảo giác hoặc co giật nhẹ.
  • Khởi phát muộn (6–40 giờ): Thường gặp ở nhóm amatoxin/orellanin, gây viêm tiêu hóa nặng, suy gan – thận, nguy hiểm nếu không xử trí sớm.

Khi xuất hiện triệu chứng đau bụng, nôn ói, tiêu chảy sau ăn nấm, xử trí sớm và đúng cách giúp giảm độc tố, bảo vệ sức khỏe hiệu quả.

• Gây nôn ngay lập tức nếu ngộ độc chưa quá 1–2 giờ sau ăn, để đẩy nấm ra khỏi cơ thể.
• Uống than hoạt liều 1 g/kg, lặp lại sau mỗi 2–3 giờ để hấp thụ độc tố trong đường tiêu hóa.
• Bù nước và điện giải bằng nước lọc, oresol hoặc dung dịch điện giải để phòng mất nước.
• Đặt bệnh nhân nằm nghiêng khi co giật hoặc bất tỉnh để đảm bảo đường thở thông thoáng và tránh sặc vào phổi.
• Không tự ý dùng thuốc không rõ nguồn gốc, đặc biệt tránh rượu – có thể làm tình trạng nặng hơn.
• Giữ lại mẫu nấm đã ăn để mang đến cơ sở y tế giúp xác định độc tố và hướng điều trị chính xác.

1. Thực hiện xử trí ban đầu đúng cách giúp giảm độc và kéo dài thời gian để đưa đến y tế.
2. Quan trọng là không chậm trễ nếu triệu chứng kéo dài hay xuất hiện nặng.

Khi nghi ngờ ngộ độc nấm, việc đến cơ sở y tế sớm giúp xác định chính xác chất độc và áp dụng phác đồ phù hợp, bảo vệ gan – thận và duy trì chức năng sống.

• Chẩn đoán lâm sàng:
  • Hỏi kỹ thời gian và loại nấm đã ăn.
  • Phân loại triệu chứng: khởi phát sớm (<6 giờ) hoặc muộn (≥6 giờ).
• Xét nghiệm cận lâm sàng:
  • Siêu hóa sinh: AST, ALT, bilirubin, ure, creatinin, điện giải, đường huyết, INR.
  • Xét nghiệm nước tiểu (đánh giá chức năng thận).
  • Test nhanh độc tố (ví dụ test Meixner để phát hiện amatoxin).
• Điều trị hỗ trợ và đặc hiệu:
  • Than hoạt nhiều liều (1 g/kg), giúp giảm hấp thu chất độc.
  • Truyền dịch, bù điện giải và glucose để ổn định huyết động.
  • Thuốc giải độc: Silibinin/Silymarin, penicillin G, N‑acetylcysteine, cimetidin, vitamin C.
  • Thuốc hỗ trợ khi có triệu chứng: atropin (động kinh hệ muscarinic), benzodiazepin (thần kinh).
  • Lọc máu, thay huyết tương nếu có suy gan – thận nặng hoặc suy đa tạng.
  • Ghép gan nếu suy gan cấp không hồi phục.

1. Đánh giá đúng giai đoạn bệnh và loại độc tố để lựa chọn phương pháp điều trị phù hợp.
2. Theo dõi sát chức năng gan – thận, tinh chỉnh phác đồ theo đáp ứng tùy bệnh nhân.

Ăn nấm là niềm vui ẩm thực bổ dưỡng, nhưng để an toàn bạn nên lưu ý những nguyên tắc sau:

• Chọn nấm rõ nguồn gốc:
  • Mua từ siêu thị, cửa hàng uy tín; tuyệt đối không hái nấm rừng hay thử nấm lạ.
  • Chọn nấm tươi, non, không úa vàng, hư hỏng hoặc có mùi lạ.
• Chế biến đúng cách:
  • Rửa nhẹ nấm; tránh ngâm quá lâu để bảo toàn dinh dưỡng.
  • Nấu chín hoàn toàn (nấu sôi 10–15 phút) giúp phá vỡ độc tố và diệt vi khuẩn.
  • Không chế biến trong nồi nhôm, không dùng nhiều dầu để tránh đầy bụng.
  • Không uống rượu hoặc thức uống lạnh khi dùng nấm vì có thể gây khó tiêu hoặc phản ứng không tốt.
• Lưu ý về nhóm đối tượng:
  • Người có hệ tiêu hóa nhạy cảm, phụ nữ có thai, trẻ nhỏ cần ăn lượng vừa phải và theo dõi phản ứng.
  • Tránh ăn nhiều loại nấm lẫn lộn trong cùng một bữa.
• Bảo quản đúng cách:
  • Sử dụng nấm ngay sau khi mua; không để lâu, không để nấm dập, nhớt hay mốc.
  • Bảo quản ngăn mát, để khô ráo; với nấm khô, nên chắt lấy nước ngâm dùng làm canh hầm giàu dinh dưỡng.

1. Tuân thủ nguyên tắc lựa chọn và chế biến giúp giảm tối đa nguy cơ đau bụng, ngộ độc;
2. Theo dõi phản ứng sau ăn và ngừng sử dụng nếu có dấu hiệu bất thường.

Nhiều vụ ngộ độc nấm nghiêm trọng đã xảy ra tại Việt Nam, đặc biệt ở các vùng nông thôn và miền núi, thể hiện tầm quan trọng của việc nhận diện và phòng tránh nấm độc.

• Sơ cứu sớm và đưa đến bệnh viện đóng vai trò then chốt trong việc bảo vệ sức khỏe.
• Các trường hợp muộn (sau >6 giờ) gây tổn thương gan–thận nghiêm trọng, có thể dẫn đến tử vong nếu không kịp thời.
• Chiến dịch thông tin đã giúp giảm tỷ lệ tử vong và tăng nhận thức cộng đồng.

1. Luôn nghiêm túc nhận biết triệu chứng sau khi ăn nấm và không chủ quan.
2. Đưa mẫu nấm và bệnh nhân đến cơ sở y tế sớm để chẩn đoán loại độc và áp dụng phác đồ phù hợp.