Ăn Hay Bị Nghẹn Ở Cổ Là Bệnh Gì – Nguyên Nhân & Cách Xử Lý Hiệu Quả

Nghẹn ở cổ là cảm giác thức ăn, nước hoặc nước bọt bị kẹt lại trên đường nuốt, gây cảm giác vướng víu, khó chịu ở cổ họng. Tình trạng này có thể xảy ra thoáng qua hoặc kéo dài, đôi khi không ảnh hưởng đến ăn uống nhưng gây bứt rứt trong sinh hoạt.

• Đau hoặc khó chịu khi nuốt: cảm giác nóng rát, đau vùng cổ khi thực hiện hành động nuốt.
• Cảm giác thức ăn mắc kẹt: cảm giác như có vật cản trong họng, ngực hoặc sau xương ức.
• Chảy nước dãi hoặc khàn tiếng: do kích ứng cơ quan thanh quản hoặc thực quản.
• Thức ăn trào ngược, ợ nóng, ợ chua: thường gặp khi nguyên nhân liên quan đến trào ngược dạ dày – thực quản.
• Ho hoặc nôn trớ khi nuốt: có thể có kèm theo khó thở hoặc ho ráo.

Triệu chứng nghẹn ở cổ có thể xuất hiện ở bất kỳ độ tuổi nào, phổ biến hơn ở người cao tuổi do cơ, thực quản suy yếu. Nếu cảm giác này kéo dài hoặc đi kèm các dấu hiệu cảnh báo (đau, sụt cân, khàn tiếng kéo dài), bạn nên thăm khám sớm để xác định nguyên nhân và có hướng xử lý phù hợp.

Dưới đây là các yếu tố tại chỗ ngay ở vùng cổ họng và thực quản dễ gây cảm giác nghẹn khi ăn:

• Viêm họng, viêm amidan: Nhiễm trùng hoặc viêm mãn tính gây sưng đỏ, đau rát và cảm giác vướng khi nuốt.
• Nhiệt miệng, niêm mạc dày/teo: Niêm mạc họng bị tổn thương, khô hoặc dày lên tạo cảm giác khó chịu khi thức ăn trượt qua.
• Tăng sinh tuyến lympho: Tuyến lympho phì đại chèn ép gây nghẹn hoặc vướng nhẹ ở cổ họng.
• Dị vật mắc trong họng: Miếng thức ăn, xương cá hoặc thuốc bị giữ lại, gây cản trở và cảm giác mắc nghẹn.
• Khối u lành tính/ác tính: U nhỏ ở hạ họng hoặc tuyến giáp làm hẹp đường nuốt, khiến thức ăn khó di chuyển.

Những nguyên nhân này chủ yếu gây nghẹn tại chỗ, thường kiểm soát và điều trị hiệu quả nếu phát hiện sớm. Nếu cảm giác vướng kéo dài hoặc tái diễn, nên thăm khám chuyên khoa để chẩn đoán và hướng dẫn điều trị đúng.

Những thay đổi bất thường ở cấu trúc thực quản hoặc sự tắc nghẽn có thể gây cảm giác nghẹn khi nuốt. Dưới đây là các nguyên nhân chính:

• Hẹp thực quản: Do viêm mạn tính (ví dụ trào ngược acid), sẹo sau bỏng hoặc phẫu thuật, làm lòng thực quản thu hẹp, khiến thức ăn khó đi qua.
• Túi thừa thực quản (diverticula):
  • Túi thừa Zenker hoặc túi thừa giữa thực quản khiến thức ăn đọng lại, tạo cảm giác nghẹn.
• Vòng Schatzki: Vòng thắt tại vị trí nối thực quản–dạ dày, có thể là bẩm sinh hoặc do viêm, gây cản trở khi nuốt thức ăn đặc.
• Khối u thực quản (lành hoặc ác tính): Khối u phát triển làm hẹp thực quản, tạo cảm giác nghẹn dần hoặc đột ngột nếu lớn nhanh.
• Dị vật hoặc thức ăn mắc kẹt: Đặc biệt với thực phẩm như xương, thịt hoặc viên thuốc, gây tắc nghẽn tạm thời.

Những nguyên nhân này thường phát triển âm thầm và gây nghẹn kéo dài. Nếu bạn gặp nghẹn đi kèm sụt cân, đau ngực hoặc khó nuốt cả thức ăn lỏng, nên đi kiểm tra chuyên khoa sớm để xác định nguyên nhân và điều trị nhanh chóng.

Trào ngược dạ dày – thực quản (GERD) là một trong những nguyên nhân phổ biến gây nghẹn ở cổ khi ăn. Dịch vị dạ dày có thể trào lên thực quản, gây kích thích niêm mạc và tạo cảm giác vướng, khó nuốt.

• Suy yếu cơ vòng thực quản dưới (LES): Khi LES không đóng kín đủ, acid dễ trào ngược lên, kích thích cổ họng và gây cảm giác nghẹn.
• Ợ nóng, ợ chua kéo dài: Những triệu chứng điển hình của GERD thường kèm theo cảm giác nghẹn, đau rát hoặc nóng vùng cổ họng.
• Đau tức ngực và khàn tiếng: Acid trào ngược có thể gây viêm thực quản, dẫn đến đau vùng ngực, ho khan và giọng nói thay đổi.
• Căng thẳng, chế độ ăn không phù hợp: Ăn no quá mức, tiêu thụ thức ăn cay, chua, béo, uống nhiều cà phê hoặc nằm ngay sau bữa ăn có thể làm trầm trọng GERD.
• Bệnh lý liên quan như thoát vị hoành: Áp lực ổ bụng tăng khiến acid dễ trào ngược và làm nghẹn cổ khi ăn.

GERD nếu không được kiểm soát có thể dẫn đến viêm thực quản mãn tính hoặc hẹp thực quản, làm tình trạng nghẹn ngày càng nghiêm trọng. Do đó, điều chỉnh chế độ ăn, cải thiện thói quen sinh hoạt kết hợp sử dụng thuốc theo chỉ định giúp giảm trào ngược và cải thiện cảm giác nghẹn hiệu quả.

Các nguyên nhân liên quan đến hệ thần kinh và cơ vùng họng – thực quản có thể gây nghẹn dù không có tổn thương cơ học rõ rệt:

• Rối loạn neuromuscular: Bao gồm các bệnh như rối loạn co thắt thực quản (achalasia, co thắt tâm vị lan tỏa), nhược cơ và chứng viêm cơ do tự miễn, khiến cơ bắp vùng nuốt hoạt động không hiệu quả .
• Bệnh lý thần kinh tiến triển: Parkinson, xơ cứng teo cơ (ALS), đa xơ cứng (MS), bại não và tổn thương thần kinh do đột quỵ có thể làm giảm tín hiệu điều khiển cơ, gây khó khăn khi nuốt .
• Đờ thực quản / co thắt thực quản lan tỏa: Là tình trạng các cơ thực quản co bóp bất thường hoặc không đúng nhịp, thức ăn khó di chuyển xuống dạ dày .
• Yếu cơ vận động dạng Myasthenia Gravis: Bệnh tự miễn gây yếu cơ vùng mặt và họng, dễ cảm thấy nghẹn, mệt khi nuốt .
• Stress – lo âu kích hoạt co thắt cơ: Căng thẳng kéo dài kích hoạt phản xạ co cơ vùng cổ họng, gây cảm giác nghẹn dù không có tổn thương thực thể .

Những yếu tố thần kinh – cơ này đặc biệt khó nhận biết ban đầu và diễn tiến chậm. Nếu bạn thấy nuốt nghẹn kèm theo yếu cơ, khàn giọng kéo dài hoặc triệu chứng liên quan hệ thần kinh, hãy đi khám chuyên khoa để sớm xác định nguyên nhân và điều trị hiệu quả.

Loạn cảm họng là tình trạng tâm lý khiến bạn có cảm giác vướng, nghẹn hoặc có dị vật trong cổ dù không có tổn thương thực thể. Đây là vấn đề phổ biến, không nguy hiểm nhưng gây khó chịu và ảnh hưởng nhẹ đến sinh hoạt.

• Stress, lo âu, trầm cảm: Căng thẳng kéo dài kích hoạt phản xạ co thắt cơ vùng họng, tạo cảm giác nghẹn, nắm chặt dù thức ăn và niêm mạc bình thường.
• Rối loạn nội tiết tố: Ở phụ nữ tiền mãn kinh, sự thay đổi hormone gây cảm giác bất thường trong cổ họng như nghẹn hoặc vướng.
• Cảm giác chủ quan khi nuốt: Thường xuất hiện khi nuốt nước bọt – cảm giác như có vật mắc kẹt, nhưng khi ăn uống lại ổn, không nuốt đau.
• Tăng nhạy cảm tâm lý: Một số người có xu hướng chú tâm quá mức vào phản ứng cơ thể (body awareness), dễ bị thôi thúc khạc họng dù không có gì mắc thật.

Đây là nhóm nguyên nhân thường nhẹ và có thể được cải thiện qua kỹ thuật thở thư giãn, tâm lý trị liệu, điều chỉnh lối sống hoặc cân bằng nội tiết. Khi cảm giác nghẹn không kéo dài, không ảnh hưởng tiêu hoá, bạn có thể chủ động cải thiện để cảm thấy thoải mái hơn.

Các bệnh lý và yếu tố ở các vùng gần cổ họng như tuyến giáp, cột sống cổ, hoặc đường hô hấp có thể gây cảm giác nghẹn dù thực quản không bị tổn thương trực tiếp:

• Tuyến giáp phình to hoặc Basedow: Bướu giáp, nhân giáp chèn ép thực quản gây cảm giác nghẹn khi nuốt.
• Viêm xoang – chảy dịch xuống họng: Dịch mũi chảy sau làm cổ họng kích ứng, gây vướng hoặc nghẹn nhẹ.
• Thoái hóa hoặc gai đốt sống cổ: Gai xương chèn vào các cấu trúc cổ có thể gây cảm giác vướng khi quay cổ hoặc nuốt.
• Bệnh nắp thanh quản hoặc khớp thái dương hàm: Rối loạn chức năng co mở nắp thanh quản hoặc khớp làm cảm thấy cộm, nghẹn nhẹ dù thực quản bình thường.
• Khối u vùng cạnh họng: U lành tính hoặc ác tính ở vùng cạnh cổ họng, vùng hạ họng có thể đè lên thực quản, gây nuốt khó.
• Lao cột sống cổ: Thoái hóa hay lao ở cột sống cổ nặng có thể chèn ép dây thần kinh vận động cơ cổ – thực quản.

Những nguyên nhân vùng lân cận này cần được phát hiện và xử lý sớm để giảm cảm giác nghẹn và tránh ảnh hưởng lâu dài. Nếu bạn có dấu hiệu chèn ép, tê yếu cổ – vai, hoặc xuất hiện khối cứng tại cổ, nên đi khám tại chuyên khoa để được chẩn đoán chính xác và điều trị kịp thời.

Các nguyên nhân cấp tính có thể gây nghẹn đột ngột, nhưng thường không kéo dài và có thể xử lý hiệu quả nếu phát hiện sớm:

• Dị vật mắc trong họng hoặc thực quản: Miếng xương cá, thức ăn lớn hoặc viên thuốc không nuốt kỹ dễ gây nghẹn đột ngột, kèm ho, khạc hoặc khó nuốt.
• Phẫu thuật hoặc xạ trị vùng đầu – cổ: Các can thiệp y tế sau phẫu thuật ung thư hoặc xạ trị có thể làm sưng, viêm niêm mạc, tạm thời gây cảm giác nghẹn.
• Viêm họng cấp hoặc viêm amidan nặng: Viêm nhiễm cấp tính khiến họng sưng đỏ, đau rát, nuốt nghẹn thức ăn hoặc nước.
• Viêm phế quản/phổi: Nhiễm trùng đường hô hấp dưới có thể làm co thắt thanh – thực quản, gây nghẹn, ho và khò khè.
• Phản ứng kích ứng niêm mạc: Truy cập hóa chất, hơi khói, dị nguyên có thể gây viêm cấp, khô niêm mạc và tạo cảm giác nghẹn nhẹ.

Những nguyên nhân này thường xuất hiện đột ngột và cải thiện nhanh khi xử lý đúng cách như lấy dị vật, điều trị viêm, nghỉ ngơi hoặc dùng thuốc theo hướng dẫn. Nếu nghẹn kéo dài hoặc bạn có triệu chứng nặng hơn, hãy đến cơ sở y tế để được khám và điều trị kịp thời.

Dưới đây là những dấu hiệu bạn nên thăm khám bác sĩ sớm để được chẩn đoán và điều trị kịp thời:

• Nghẹn tái diễn hoặc kéo dài: Cảm giác nghẹn thường xuyên, không thuyên giảm sau vài ngày, nên được kiểm tra chuyên khoa.
• Khó thở hoặc đau khi nuốt: Kèm theo ho, sợi cơ yếu hoặc đột ngột xuất hiện tình trạng khó thở cần cấp cứu ngay.
• Sút cân, khàn giọng, ho ra máu: Các triệu chứng này có thể là dấu hiệu của ung thư thực quản hoặc các bệnh lý nguy hiểm khác.
• Sưng hạch cổ hoặc vướng cứng vùng cổ: Có thể là biểu hiện của u tuyến giáp, ung thư hoặc nhiễm trùng vùng cổ – họng.

Nếu bạn gặp một trong các biểu hiện trên, đặc biệt khi triệu chứng kết hợp triệu chứng nặng như đau ngực, nôn, sốt hoặc mệt mỏi, hãy nhanh chóng đi khám chuyên khoa Tai – Mũi – Họng, Tiêu hóa hoặc Ung bướu để được chẩn đoán và hỗ trợ điều trị sớm, đảm bảo an toàn sức khỏe tổng thể.