Bò Bị Tiêu Chảy Bỏ Ăn: Nguyên Nhân, Triệu Chứng & Phương Pháp Xử Lý Hiệu Quả

Tiêu chảy ở bò thường do nhiều nguyên nhân kết hợp, tác động đến hệ tiêu hóa và sức khỏe chung:

• Virus: Các loại như Pestivirus (BVDV), Rotavirus, Adenovirus có thể lây qua tiếp xúc, nước, thức ăn, gây tổn thương niêm mạc ruột.
• Vi khuẩn đường ruột: Chủng E. coli, Salmonella, Clostridium perfringens, Streptococcus… xâm nhập qua thức ăn, nước uống bẩn.
• Ký sinh trùng: Giun đũa, giun xoắn, sán lá, cầu trùng thường gây phân nhầy, lẫn máu, làm bò bỏ ăn.
• Nấm và độc tố thức ăn: Mốc như Candida hoặc độc tố nấm mốc, thuốc trừ sâu, kim loại nặng trong thức ăn có thể khởi phát tiêu chảy và rối loạn tiêu hóa.
• Môi trường và chế độ ăn:
  • Thức ăn ôi, chứa mốc hoặc thay đổi khẩu phần đột ngột.
  • Chuồng trại ẩm ướt, bãi chăn ô nhiễm, khiến vi sinh phát triển mạnh.
  • Stress do thời tiết (nóng ẩm, thay đổi nhiệt độ), vận chuyển hoặc sau tiêm vaccine.

Các nguyên nhân trên thường kết hợp với nhau, khiến bò vừa tiêu chảy vừa bỏ ăn, giảm sức đề kháng, chậm lớn. Cần xác định đúng tác nhân để áp dụng biện pháp phòng và điều trị phù hợp.

Khi bò bị tiêu chảy kèm bỏ ăn, sẽ xuất hiện nhiều dấu hiệu lâm sàng dễ nhận biết:

• Phân bất thường: phân lỏng, nhầy hoặc toàn nước; có màu xám xanh, vàng, thậm chí lẫn máu hoặc niêm mạc ruột; mùi hôi hoặc tanh.
• Bỏ ăn và mệt mỏi: bò ngừng nhai, giảm hoặc mất cảm giác thèm ăn, lông xù, da nhăn nheo, mắt trũng.
• Sốt và dấu hiệu viêm: sốt đôi khi lên tới trên 41 °C (đôi lúc hai pha), chảy nước mũi, nước dãi, mắt đỏ hoặc chảy nước mắt.
• Loét miệng – mũi: có thể xuất hiện mụn loét niêm mạc lợi, môi, lưỡi, vòm miệng, kẽ móng; thở gấp hoặc ho khan.
• Triệu chứng nặng: suy giảm cân nhanh, mất nước nghiêm trọng, ít hoặc không tiểu, bê con có thể run rẩy, mất thăng bằng, thậm chí tử vong nếu không can thiệp kịp thời.

Những triệu chứng này thường kết hợp xuất hiện đồng thời, khiến bò yếu nhanh. Việc phát hiện sớm giúp áp dụng biện pháp điều trị, bù điện giải và dinh dưỡng kịp thời để phục hồi sức khỏe.

Một số nhóm bò có nguy cơ cao bị tiêu chảy và bỏ ăn do sức đề kháng yếu hoặc điều kiện chăn nuôi không thuận lợi:

• Bê, nghé non dưới 6–18 tháng tuổi: hệ miễn dịch chưa hoàn thiện, dễ nhiễm virus, vi khuẩn, ký sinh trùng, đặc biệt trong mùa mưa ẩm hoặc vào đầu xuân.
• Bò sữa trưởng thành sau khi tiêm vaccine hoặc sinh sản: sức đề kháng giảm, gặp stress sinh lý, dễ bị rối loạn tiêu hóa dẫn đến bỏ ăn và tiêu chảy.
• Bò nuôi trong điều kiện chuồng trại ẩm ướt: hay trong môi trường bẩn, không vệ sinh; vi sinh vật, ký sinh trùng phát triển mạnh, gây bệnh tấn công.
• Bò thay đổi khẩu phần đột ngột: như chuyển loại thức ăn, quá nhiều tinh bột hoặc mốc; dễ rối loạn vi sinh đường ruột gây tiêu chảy.
• Bò trong giai đoạn stress môi trường: như thời tiết nóng ẩm, vận chuyển, chuồng chật chội; khiến họng miệng, dạ dày ruột dễ tổn thương.

Hiểu rõ các nhóm dễ mắc bệnh này giúp người chăn nuôi chủ động phòng ngừa, chăm sóc phù hợp nhằm bảo vệ đàn bò khỏe mạnh, tăng năng suất.

Phòng tránh và xử lý ban đầu khi bò bị tiêu chảy, bỏ ăn cần thực hiện nhanh chóng, bài bản để bảo vệ đàn bò khỏe mạnh:

• Giữ vệ sinh chuồng trại: dọn phân, tiêu độc khử trùng định kỳ 1–2 lần/tháng, đảm bảo chuồng khô ráo, thoáng gió.
• Chế độ ăn hợp lý: cung cấp thức ăn sạch, đủ dinh dưỡng; tránh thức ăn mốc, thay đổi khẩu phần đột ngột.
• Cách ly bò bệnh: tách riêng bò bị tiêu chảy khỏi đàn, giữ không gian thoáng, tránh lây lan.
• Bù nước và điện giải: cho uống dung dịch oresol, nước điện giải hoặc truyền dung dịch sinh lý/Ringer qua đường uống hoặc tiêm tĩnh mạch nếu mất nước nặng.
• Bổ sung men tiêu hóa & vitamin: trộn men vi sinh, probiotic, thêm vitamin C, B‑complex giúp phục hồi hệ tiêu hóa.

Thực hiện sớm các biện pháp này sẽ giúp ngăn chặn bệnh tiến triển, cải thiện tình trạng bỏ ăn và tiêu chảy, đồng thời tăng cường sức đề kháng cho bò.

Khi tình trạng tiêu chảy và bỏ ăn ở bò kéo dài hoặc nặng, cần áp dụng phương pháp điều trị chuyên sâu theo phác đồ thú y phù hợp:

• Bù nước và điện giải qua đường tĩnh mạch: Truyền dịch sinh lý (NaCl 0,9%), Ringer’s lactate, dung dịch Glucose ưu trương 10–30% để nhanh chóng phục hồi thể tích tuần hoàn và cân bằng điện giải.
• Sử dụng thuốc kháng sinh và kháng viêm:
  • Kháng sinh phổ rộng: Enrofloxacin, Amoxicillin, Oxytetracyclin,… lựa chọn theo kết quả kháng sinh đồ.
  • Kháng viêm và trợ lực: Dexamethasone, thuốc giảm sốt, vitamin C, K, B‑complex để hỗ trợ đường tiêu hóa và tăng đề kháng.
• Thuốc đặc trị theo nguyên nhân:
  • Thuốc trị ký sinh trùng: thuốc cầu trùng như Cox‑5%, hoặc trị giun như Ivermectin.
  • Thuốc chống nấm khi phát hiện nấm mốc trong thức ăn.
• Hỗ trợ hệ tiêu hóa: Trộn men vi sinh (probiotic), enzyme tiêu hóa vào thức ăn; bổ sung chất điện giải uống hàng ngày.
• Chế độ ăn phục hồi: Giai đoạn đầu ưu tiên thức ăn dễ tiêu như cỏ khô, rơm, cháo loãng; sau khi bò ăn trở lại, tăng dần thức ăn tinh.
• Chăm sóc hồi phục: Giữ bò luôn khô thoáng, cho vận động nhẹ sau khi tỉnh lại; hỗ trợ đứng dậy đối với bò nằm lâu để tránh chướng hơi dạ cỏ hoặc liệt dạ.

Thực hiện kết hợp đầy đủ các bước trên dưới sự giám sát của thú y sẽ giúp bò nhanh phục hồi, giảm nguy cơ tử vong và khôi phục năng suất chăn nuôi.

Tại Việt Nam, nhiều địa phương và đơn vị thú y đã triển khai phác đồ điều trị tiêu chảy – bỏ ăn ở bò mang tính ứng dụng cao:

• Lâm Đồng (Đàn bò sữa sau tiêm vaccine):
  • Phân loại bò theo mức độ bệnh (nhẹ – nặng) để áp dụng chế độ chăm sóc và thuốc phù hợp.
  • Truyền dịch điện giải (Ringer’s lactate, NaCl 0,9%) kết hợp Glucose mỗi ngày.
  • Sử dụng kháng sinh phổ rộng (Enrofloxacin, Oxytetracyclin, Ceftiofur…) chọn theo kháng sinh đồ.
  • Bổ sung vitamin C, K, B‑complex và Interferon hỗ trợ miễn dịch.
  • An toàn sinh học, tiêu độc khử trùng chuồng trại thường xuyên.
• Hướng dẫn của Hanvet và Vemedim:
  • Cách ly bò bệnh; giảm thức ăn tinh, bổ sung cháo loãng, oresol.
  • Truyền dịch khi mất nước nặng; tiêm vitamin K nếu phân lẫn máu.
  • Sử dụng kháng sinh như Amoxicillin, Neomycin; kết hợp thuốc chống viêm, bổ trợ sức.
• Phác đồ cho bê–nghé (Fivevet):
  • Cho ăn thức ăn dễ tiêu (cháo gạo pha muối), cách ly và giữ chuồng sạch.
  • Uống thuốc điện giải (Five‑Lyte Oral, Five‑Gluco.K&C…) và truyền dịch khi cần.
  • Dùng thuốc đặc trị ký sinh trùng, kháng sinh nếu có nhiễm khuẩn, nấm mốc.

Những phác đồ này có tính thực tiễn cao, được điều chỉnh theo mức độ bệnh, giúp bò phục hồi nhanh, giảm tử vong và duy trì năng suất chăn nuôi.

Bên cạnh phác đồ điều trị chính thức, nhiều kinh nghiệm dân gian và thuốc bổ sung bổ trợ giúp bò phục hồi nhanh và cải thiện tiêu hóa:

• Lá tía tô+muối: giã nát, đun nước uống giúp hỗ trợ tiêu hóa và giảm rối loạn dạ dày.
• Nước oresol hoặc NaHCO₃ pha loãng: bù nước và điện giải tự nhiên, dùng khi bò giảm ăn hoặc tiêu chảy nhẹ.
• Chà xát hông trái sau khi uống muối MgSO₄ hoặc Na₂SO₄: giúp kích thích dạ cỏ co bóp để giải hơi và tăng vận động đường ruột.
• Bài thuốc Nam hỗ trợ tiêu chảy:
  • Vỏ măng cụt + hạt mùi + hạt thì là: sắc nước uống giúp giảm đau bụng.
  • Gừng khô + nước cơm: làm giảm co thắt ruột và hỗ trợ tiêu hóa.
  • Lá ổi, lá chè + gừng: nấu nước uống giúp cầm tiêu chảy và sát khuẩn đường ruột.

Những phương pháp này rất hữu ích khi kết hợp cùng chế độ dinh dưỡng hợp lý và sự chăm sóc kỹ lưỡng, tạo nên hiệu quả tích cực cho quá trình phục hồi sức khỏe tiêu hóa ở bò.

Khi bò xuất hiện biến chứng nghiêm trọng từ tiêu chảy và bỏ ăn, người chăn nuôi cần xử trí kịp thời và chính xác để giảm tối đa tổn thương và nguy cơ tử vong:

• Bù dịch qua tĩnh mạch nhanh chóng: truyền NaCl 0,9%, Ringer’s lactate hoặc Glucose ưu trương; tiếp tục truyền đến khi ổn định huyết động và cân bằng điện giải.
• Cấp cứu sốc: nếu bò có dấu hiệu tụt huyết áp, mạch yếu hoặc hôn mê, cần truyền nhanh dung dịch điện giải và hỗ trợ bằng thuốc vận mạch theo chỉ định thú y.
• Xử lý chướng hơi và liệt dạ cỏ: đặt ống thông dạ cỏ hoặc trocar để thoát hơi, kết hợp masage vùng sườn hông để kích thích co bóp dạ cỏ.
• Kháng sinh liều cao và kháng viêm mạnh: sử dụng Enrofloxacin, Ceftiofur, kết hợp Dexamethasone để chống nhiễm khuẩn và viêm nặng.
• Cầm máu và chống xuất huyết nội: tiêm Vitamin K nếu phân có máu; truyền huyết tương hoặc chế phẩm máu khi cần thiết.
• Hỗ trợ hô hấp và tim mạch: cho thở oxy, hỗ trợ bằng thuốc trợ tim khi có dấu hiệu suy tim, mạch nhanh hoặc khó thở.
• Chăm sóc hậu cấp cứu: sau khi qua cơn khẩn cấp, giữ chuồng trại sạch, bò khô thoáng, cho ăn sữa, cháo loãng có men tiêu hóa, theo dõi sát sức khỏe đến khi ổn định.

Điều trị biến chứng nặng cần phối hợp thú y chuyên sâu cùng vật nuôi để đảm bảo hiệu quả, giảm thiểu tổn thất và giúp bò nhanh chóng hồi phục.