Bị Sặc Thức Ăn Trong Cổ Họng: Cách Xử Trí Nhanh & Phòng Ngừa Hiệu Quả

Bị sặc thức ăn trong cổ họng là hiện tượng thức ăn vô tình lọt vào đường thở hoặc mắc kẹt ở vùng cổ họng, gây ho, đau rát, hoặc cảm giác vướng nghẹn. Tình trạng này có thể xảy ra với bất kỳ ai, đặc biệt là khi ăn nhanh, nhai không kỹ, hoặc thức ăn có xương.

• Phân biệt dị vật họng: bao gồm thức ăn, xương, thuốc hoặc vật lạ vô tình nuốt.
• Đối tượng dễ gặp: trẻ em, người già, người có rối loạn nuốt hoặc thần kinh cơ.

Với phần giới thiệu này, bài viết sẽ cung cấp bức tranh toàn cảnh về hiện tượng, giúp người đọc hiểu rõ bản chất, nguyên nhân và tầm quan trọng của việc xử trí sớm khi gặp tình huống bị sặc.

Tình trạng sặc thức ăn thường bắt nguồn từ những thói quen ăn uống thiếu an toàn và các vấn đề sức khỏe thực quản – hô hấp. Dưới đây là chi tiết nguyên nhân và triệu chứng cần nhận biết:

• Nguyên nhân chính:
  • Ăn nhanh, nhai không kỹ, nói chuyện hoặc cười khi ăn.
  • Thức ăn chứa xương, vụn, mẩu lớn dễ mắc kẹt.
  • Rối loạn nuốt do tuổi tác (người già), trẻ nhỏ, hoặc bệnh lý (co thắt thực quản, GERD).
• Triệu chứng thường gặp:
  • Ho sặc, ho khan và ho dữ dội ngay khi sặc.
  • Cảm giác vướng nghẹn tại cổ họng, không nuốt dễ dàng.
  • Đau hoặc rát cổ khi nuốt thức ăn, uống nước.
  • Thở khò khè hoặc khó thở nhẹ, có thể kèm tím tái nếu nặng.
  • Chảy dãi hoặc xuất hiện nước miếng nhiều hơn bình thường.

Hiểu rõ nguyên nhân và triệu chứng giúp bạn chủ động nhận biết sớm và chọn cách sơ cứu, xử lý kịp thời, hạn chế biến chứng nguy hiểm.

Khi bị sặc thức ăn, phản ứng nhanh và đúng cách là chìa khóa giúp giảm nguy cơ nghẹn sâu hoặc tổn thương đường thở. Dưới đây là các bước sơ cứu cơ bản theo độ tuổi:

• Trẻ dưới 1 tuổi:
  1. Đặt trẻ nằm sấp trên cánh tay, đầu thấp hơn thân mình.
  2. Vỗ lưng mạnh (5 lần) giữa hai xương bả vai.
  3. Nếu thất bại, lật trẻ nằm ngửa và ấn ngực (5 lần) ở vị trí giữa hai núm vú.
  4. Luôn luân phiên vỗ lưng rồi ấn ngực cho đến khi dị vật được đẩy ra hoặc trẻ thở lại.
• Trẻ từ 1–8 tuổi và người lớn:
  1. Đứng hoặc ngồi, cúi đầu về phía trước, ho khạc tự nhiên để loại bỏ thức ăn.
  2. Nhờ người khác đứng phía sau, vỗ lưng 5 lần mạnh giữa hai bả vai.
  3. Nếu không hiệu quả, dùng kỹ thuật Heimlich (ép bụng): vòng tay quanh eo, nắm tay đặt trên rốn, đẩy mạnh và nhanh 5 lần.
  4. Thực hiện luân phiên vỗ lưng và ép bụng cho đến khi dị vật bật ra.

Nếu nạn nhân bất tỉnh hoặc không tự thở được, hãy gọi cấp cứu ngay (115), đồng thời tiến hành hồi sức tim phổi (CPR) và kiểm tra miệng trước mỗi nhịp hô hấp để loại bỏ dị vật nếu có thể.

Khi xử trí tại nhà không hiệu quả hoặc dị vật quá sâu, cần tới cơ sở y tế để can thiệp chuyên khoa. Dưới đây là các phương pháp phổ biến và an toàn:

• Nội soi họng (tai-mũi-họng):
  • Dùng thuốc tê tại chỗ (lidocain) giúp giảm phản xạ ói và đau.
  • Dùng ống soi để xác định vị trí dị vật, kết hợp kẹp Kelly hoặc kẹp Frankel để gắp ra.
• Nội soi thanh quản hoặc thực quản:
  • Thực hiện khi dị vật ở sâu, dùng ống nội soi cứng hoặc mềm.
  • Gây tê hoặc tiền mê; dụng cụ gắp chuyên dụng để đảm bảo an toàn.
• Chụp X‑quang hoặc nội soi hỗ trợ:
  • X‑quang giúp định vị dị vật cản quang như kim loại, xương.
  • Kết hợp nội soi giúp can thiệp chính xác, giảm sang chấn.
• Phẫu thuật đường cổ hoặc nội quản:
  • Áp dụng khi dị vật lớn, sắc nhọn làm tổn thương sâu hoặc gây biến chứng.
  • Có thể xuyên mở thực quản hoặc khí quản dưới gây mê toàn thân.

Sau gắp dị vật, cần theo dõi tại cơ sở y tế ít nhất vài giờ, sử dụng kháng sinh, kháng viêm và uống đủ nước để giảm viêm, giúp niêm mạc họng hồi phục nhanh chóng.

Mặc dù nhiều trường hợp sặc thức ăn tự cải thiện sau sơ cứu tại chỗ, nhưng vẫn tồn tại nguy cơ biến chứng cần lưu ý:

• Viêm phổi hít: thức ăn hoặc dịch vị đi vào phổi gây viêm, khò khè, sốt hoặc khó thở cần theo dõi gấp.
• Áp xe, nhiễm trùng đường hô hấp: nếu dị vật gây tổn thương niêm mạc họng hoặc thực quản và kéo dài mà không được xử lý.
• Suy hô hấp cấp: khi dị vật chặn đường thở hoàn toàn dẫn đến tím tái, mất ý thức – cần cấp cứu ngay.
• Di chứng thần kinh ở trẻ em: thiếu oxy kéo dài sau sặc nặng có thể dẫn đến tổn thương não hoặc chậm phát triển cần theo dõi dài hạn.

Hãy đến bệnh viện nếu gặp bất kỳ dấu hiệu sau:

1. Tồn tại ho, sốt, khó thở hoặc khò khè vượt 24 giờ sau sặc.
2. Cảm giác đau, khó nuốt kéo dài, hoặc thấy khối vướng trong họng.
3. Có hiện tượng tím tái, thở rít hoặc mất ý thức.
4. Người già, trẻ nhỏ hoặc người có bệnh mạn (hen, COPD) nên khám sớm ngay cả khi triệu chứng nhẹ.

Chủ động đi khám không chỉ giúp xử lý dị vật hiệu quả mà còn phòng ngừa biến chứng, đảm bảo sức khỏe lâu dài.

Phòng tránh sặc thức ăn không chỉ bảo vệ bản thân mà còn là cách thể hiện sự quan tâm đến người thân, đặc biệt là trẻ em và người lớn tuổi.

• Chế biến thức ăn an toàn:
  • Cắt thức ăn nhỏ, loại bỏ xương, sạn, hạt cứng trước khi phục vụ.
  • Đảm bảo thức ăn mềm, dễ nhai cho người già, trẻ nhỏ hoặc người có rối loạn nuốt.
• Thói quen ăn uống lành mạnh:
  • Ăn chậm, nhai kỹ từng miếng, tránh nuốt vội.
  • Không nói chuyện, cười khi đang nhai, đặc biệt khi ăn thức ăn có kích thước lớn.
  • Ngồi ăn thẳng, tránh nằm hoặc cúi mạnh khi ăn.
• Giám sát đặc biệt với trẻ em và người cao tuổi:
  • Luôn có người lớn bên cạnh khi trẻ ăn uống.
  • Cho trẻ ăn thức ăn mềm, không để chơi khi đang ăn.
  • Chuẩn bị chế độ ăn dễ tiêu hóa cho người lớn tuổi và người có bệnh lý.
• Chăm sóc và luyện tập hỗ trợ:
  • Thực hiện các bài tập hỗ trợ nuốt cho người có rối loạn thực quản.
  • Sử dụng các dụng cụ hỗ trợ như thìa/tô chống trơn khi cần thiết.
  • Đi khám sớm nếu có dấu hiệu nuốt khó, vướng nghẹn hoặc trào ngược.

Hiểu và áp dụng các biện pháp phòng ngừa bản thân và gia đình, bạn sẽ giảm đáng kể nguy cơ sặc, giữ an toàn và bảo vệ sức khỏe lâu dài.

Bên cạnh sặc thức ăn, có nhiều tình trạng khác cũng gây cảm giác vướng nghẹn ở cổ họng hoặc ngực, cần lưu ý để chẩn đoán và xử trí đúng cách:

• Loạn cảm họng (Globus sensation): cảm giác có “cục” vướng trong cổ họng dù không có dị vật thực sự, thường do stress, viêm họng, trào ngược hoặc rối loạn cơ – thần kinh.
• Trào ngược dạ dày – thực quản (GERD): axit dạ dày trào lên gây đau rát, ho, khàn tiếng và cảm giác nghẹn khi nuốt; nếu kéo dài dễ gây viêm thực quản hoặc hẹp thực quản.
• Viêm thực quản, túi thừa hoặc hẹp thực quản: viêm, sẹo hoặc khối u gây thu hẹp lòng thực quản, làm thức ăn dễ mắc kẹt và khó nuốt.
• Viêm họng, viêm amidan, viêm xoang với dịch mũi sau: khiến cổ họng sưng nề, tiết dịch, gây ho, vướng, có khi kèm theo đờm khi nuốt.
• Hen suyễn hoặc viêm phế quản mạn: đường thở nhạy cảm, ho nhiều, có thể có cảm giác nghẹn khi nuốt kèm ho khò khè.
• Bệnh lý thần kinh – cơ (như Parkinson, nhược cơ): suy yếu hoặc rối loạn phối hợp cơ nuốt, làm tăng nguy cơ nghẹn, sặc và khó nuốt.
• Thoát vị hoành, bệnh tuyến giáp, khối u vùng cổ họng – thực quản: tác động lên cấu trúc giải phẫu, gây cảm giác vướng nghẹn hoặc khó thở, cần khám tầm soát.

Nhận diện đúng tình trạng liên quan giúp bạn lựa chọn phương pháp xử trí phù hợp: từ điều chỉnh lối sống, tập luyện hỗ trợ nuốt đến điều trị y tế chuyên sâu khi cần thiết.