Ảnh hưởng thuốc diệt mối tới sức khỏe: Nguy cơ tiềm ẩn và cách phòng tránh

Trong nhiều năm qua, thuốc diệt mối được xem là giải pháp hiệu quả để bảo vệ công trình, nhà ở, kho bãi và nông sản khỏi sự tàn phá của loài mối. Tuy nhiên, ít người biết rằng bên cạnh khả năng kiểm soát mối mọt, những loại hóa chất này tiềm ẩn không ít nguy cơ cho sức khỏe con người và môi trường. Bài viết dưới đây sẽ phân tích toàn diện ảnh hưởng thuốc diệt mối tới sức khỏe, giúp bạn đọc có cái nhìn khoa học và đưa ra biện pháp phòng ngừa đúng cách.

1. Thuốc diệt mối là gì?

Thuốc diệt mối (termite pesticides) là nhóm hóa chất được sử dụng để phòng ngừa và tiêu diệt mối. Thành phần chính thường bao gồm:

• Clo hữu cơ (organochlorine): Aldrin, Chlordane, Heptachlor (nay nhiều nước đã cấm).
• Phốt pho hữu cơ (organophosphate): Chlorpyrifos, Diazinon.
• Pyrethroid tổng hợp: Permethrin, Cypermethrin.
• Fipronil và các dẫn xuất phenylpyrazole.

Các hoạt chất này có khả năng tác động lên hệ thần kinh hoặc quá trình trao đổi chất của mối, khiến chúng chết hàng loạt. Tuy nhiên, vì mối và người cùng thuộc nhóm sinh vật có hệ thần kinh, nên nguy cơ ảnh hưởng đến sức khỏe con người là điều không thể bỏ qua.

2. Các con đường tiếp xúc thuốc diệt mối

Con người có thể tiếp xúc với thuốc diệt mối qua nhiều con đường khác nhau:

• Hít phải hơi hoặc bụi thuốc trong quá trình phun xịt, xử lý nền móng.
• Tiếp xúc qua da khi chạm vào bề mặt, đất hoặc đồ vật vừa xử lý thuốc.
• Nuốt phải gián tiếp khi thực phẩm, nước uống nhiễm hóa chất.
• Tiếp xúc lâu dài trong môi trường có tồn dư thuốc (đất, nước ngầm, không khí).

Điều đáng lo ngại là nhiều loại thuốc có khả năng tồn lưu trong môi trường từ vài tháng đến vài năm, làm tăng nguy cơ phơi nhiễm mạn tính.

3. Ảnh hưởng thuốc diệt mối tới sức khỏe ngắn hạn (cấp tính)

Khi tiếp xúc trực tiếp với nồng độ cao, thuốc diệt mối có thể gây ra:

• Kích ứng da và mắt: nổi mẩn, đỏ rát, ngứa, bỏng rát mắt.
• Rối loạn hô hấp: ho, khó thở, tức ngực do hít phải hơi hóa chất.
• Ngộ độc cấp: buồn nôn, nôn, đau bụng, chóng mặt, nhức đầu.
• Tổn thương thần kinh tạm thời: run tay, co giật nhẹ, mất thăng bằng.

Trường hợp nặng, đặc biệt khi nuốt phải, có thể dẫn đến suy hô hấp, rối loạn tim mạch, thậm chí tử vong nếu không được cấp cứu kịp thời.

4. Ảnh hưởng lâu dài (mạn tính) của thuốc diệt mối

Đây là vấn đề đáng lo ngại nhất vì nhiều người không nhận ra cho đến khi bệnh xuất hiện. Một số nghiên cứu y tế công cộng đã chỉ ra:

4.1. Ảnh hưởng đến hệ thần kinh

• Một số hoạt chất như Chlorpyrifos, Fipronil có thể gây rối loạn dẫn truyền thần kinh.
• Tiếp xúc lâu dài làm tăng nguy cơ suy giảm trí nhớ, giảm khả năng tập trung, rối loạn giấc ngủ.
• Trẻ em tiếp xúc gián tiếp dễ chậm phát triển nhận thức.

4.2. Ảnh hưởng đến hệ hô hấp

• Người sống trong nhà mới xử lý thuốc diệt mối có thể bị hen, viêm mũi dị ứng.
• Nguy cơ tăng cao ở người già, trẻ nhỏ, người có bệnh nền hô hấp.

4.3. Ảnh hưởng đến gan và thận

• Gan và thận là cơ quan chính giải độc hóa chất.
• Sự phơi nhiễm mạn tính có thể dẫn đến viêm gan nhiễm độc, suy giảm chức năng thận.

4.4. Nguy cơ ung thư

• Một số hoạt chất clo hữu cơ (đã bị cấm ở nhiều nước) được WHO xếp vào nhóm có khả năng gây ung thư cho người.
• Các nghiên cứu dịch tễ cho thấy người làm nghề phun thuốc trừ mối lâu năm có nguy cơ ung thư gan, phổi, bạch cầu cao hơn.

4.5. Ảnh hưởng đến sinh sản và thai nhi

• Nhiều loại thuốc diệt mối có thể ảnh hưởng đến chất lượng tinh trùng.
• Phụ nữ mang thai tiếp xúc dễ dẫn đến sảy thai, sinh non hoặc dị tật thai nhi.

5. Nhóm đối tượng có nguy cơ cao

Không phải ai cũng chịu tác động như nhau. Các nhóm nhạy cảm nhất gồm:

• Trẻ sơ sinh và trẻ nhỏ.
• Phụ nữ mang thai và cho con bú.
• Người cao tuổi.
• Người có bệnh mạn tính về hô hấp, gan, thận.
• Công nhân, kỹ thuật viên trực tiếp phun/xử lý thuốc.

6. Biện pháp giảm thiểu ảnh hưởng của thuốc diệt mối tới sức khỏe

Để hạn chế tác động nguy hại, cần áp dụng đồng bộ nhiều giải pháp:

6.1. Lựa chọn sản phẩm an toàn

• Ưu tiên các loại thuốc đã được Bộ Y tế và Bộ Nông nghiệp & PTNT cấp phép.
• Tránh dùng thuốc trôi nổi, không nhãn mác, không rõ thành phần.

6.2. Sử dụng đúng cách

• Người phun thuốc phải trang bị bảo hộ đầy đủ (khẩu trang, găng tay, kính, quần áo dài tay).
• Không phun thuốc khi trong nhà có trẻ em, phụ nữ mang thai, người già.
• Sau phun cần đóng kín khu vực và thông gió ít nhất 24–48 giờ trước khi sinh hoạt lại.

6.3. Bảo quản và tiêu hủy an toàn

• Thuốc phải để xa tầm tay trẻ em, tránh gần thực phẩm.
• Tuyệt đối không đổ thuốc thừa xuống cống, sông, ao hồ.
• Bao bì rỗng cần thu gom và xử lý theo hướng dẫn môi trường.

6.4. Tăng cường giải pháp sinh học – vật lý

• Dùng mồi nhử sinh học thay vì phun hóa chất diện rộng.
• Áp dụng các biện pháp xây dựng chống mối ngay từ nền móng (lớp cách ly, chống ẩm).
• Kết hợp bẫy cơ học, xử lý nhiệt, vi sinh vật (nấm xanh, vi khuẩn).
• 

7. Khi nào cần đi khám bác sĩ?

Nếu sau khi tiếp xúc thuốc diệt mối, bạn có các triệu chứng sau, cần đến cơ sở y tế ngay:

• Khó thở, tức ngực, thở khò khè.
• Buồn nôn, nôn mửa liên tục, đau bụng dữ dội.
• Đau đầu, chóng mặt, run tay, co giật.
• Vàng da, nước tiểu sẫm màu (dấu hiệu tổn thương gan thận).

Việc chậm trễ có thể khiến tình trạng ngộ độc nặng hơn, đặc biệt với trẻ em và người già.

8. Kết luận

Thuốc diệt mối là công cụ quan trọng trong việc bảo vệ công trình và nông sản, nhưng cũng ẩn chứa nhiều rủi ro cho sức khỏe nếu sử dụng sai cách. Ảnh hưởng thuốc diệt mối tới sức khỏe có thể là ngắn hạn (kích ứng, ngộ độc) hoặc lâu dài (ung thư, tổn thương thần kinh, ảnh hưởng thai nhi).

Để bảo vệ bản thân và gia đình, người dân cần:

• Lựa chọn sản phẩm an toàn, có chứng nhận.
• Tuân thủ quy trình sử dụng và bảo hộ lao động.
• Kết hợp các biện pháp sinh học, vật lý thay thế hóa chất.

Sự hiểu biết và hành động đúng đắn sẽ giúp chúng ta kiểm soát mối hiệu quả mà vẫn giảm thiểu tối đa rủi ro cho sức khỏe cộng đồng.

❓ Câu hỏi thường gặp về ảnh hưởng thuốc diệt mối tới sức khỏe

1. Thuốc diệt mối có gây hại cho sức khỏe con người không?
Có. Thuốc diệt mối chứa nhiều hoạt chất hóa học có thể gây kích ứng da, rối loạn hô hấp, ngộ độc thần kinh, thậm chí ung thư nếu tiếp xúc lâu dài hoặc sử dụng sai cách.

2. Những con đường nào khiến con người tiếp xúc với thuốc diệt mối?
Con người có thể phơi nhiễm thuốc diệt mối qua hít phải hơi/bụi thuốc, tiếp xúc qua da, ăn uống phải thực phẩm hoặc nước bị nhiễm, và sống trong môi trường có tồn dư hóa chất lâu dài.

3. Ai là nhóm dễ bị ảnh hưởng nhất bởi thuốc diệt mối?
Trẻ em, phụ nữ mang thai, người cao tuổi, người mắc bệnh mạn tính (hô hấp, gan, thận) và công nhân trực tiếp phun thuốc là những nhóm nhạy cảm và dễ bị ảnh hưởng nhất.

4. Dấu hiệu nào cho thấy bị ngộ độc thuốc diệt mối?
Triệu chứng có thể gồm: đau đầu, chóng mặt, buồn nôn, nôn mửa, khó thở, nổi mẩn ngứa, run tay hoặc co giật. Trường hợp nặng có thể gây suy hô hấp, rối loạn tim mạch, thậm chí tử vong.

5. Làm sao để giảm thiểu tác hại của thuốc diệt mối tới sức khỏe?
Nên sử dụng thuốc có chứng nhận an toàn, tuân thủ hướng dẫn, trang bị bảo hộ khi phun, tránh để trẻ em và người già ở gần. Đồng thời, kết hợp biện pháp sinh học và vật lý để hạn chế hóa chất.

6. Có phương pháp thay thế thuốc diệt mối an toàn hơn không?
Có. Các biện pháp thay thế như mồi nhử sinh học, bẫy cơ học, xử lý nhiệt hoặc vi sinh vật (nấm xanh, vi khuẩn) giúp kiểm soát mối hiệu quả và giảm rủi ro cho sức khỏe cộng đồng.