Ăn Bị Trào Ngược: Giải Pháp Ăn Uống & Sinh Hoạt Hiệu Quả

Trào ngược dạ dày‑thực quản (GERD) xảy ra khi dịch vị (axit, men tiêu hóa, hơi) tràn ngược từ dạ dày lên thực quản, gây kích ứng niêm mạc và triệu chứng như ợ nóng, buồn nôn, vướng cổ, thậm chí ảnh hưởng họng, thanh quản và phổi.

• Cơ chế đóng/mở van LES: Cơ thắt thực quản dưới (LES) mở để thức ăn vào dạ dày rồi đóng lại để ngăn trào ngược. Khi LES yếu hoặc giãn bất thường, axit dễ trào ngược
• Vai trò góc His và cơ hoành: Góc giữa thực quản-dạ dày (góc His) và áp lực cơ hoành hỗ trợ ngăn trào ngược; khi bị tổn thương hoặc thoát vị hoành, khả năng ngăn giảm.
• Rối loạn nhu động thực quản: Hoạt động co bóp và làm sạch axit không hiệu quả dẫn đến axit tồn đọng, gây viêm thực quản.
• Thoát vị hoành: Dạ dày di chuyển lên lồng ngực, giảm áp lực LES và tạo điều kiện trào ngược.

Triệu chứng trào ngược dạ dày-thực quản thường đa dạng nhưng dễ nhận biết, đặc biệt khi xảy ra sau ăn hoặc khi nằm. Dưới đây là các biểu hiện phổ biến giúp bạn nhận biết và kiểm soát sớm:

• Ợ nóng, ợ chua, ợ hơi: Cảm giác nóng rát ở vùng thượng vị lan lên cổ, có vị chua hoặc hơi thoát ra.
• Buồn nôn, nôn, nghẹn thức ăn: Axit và thức ăn trào ngược gây co thắt dạ dày, nôn hoặc cảm giác cổ họng bị vướng.
• Đắng miệng, hôi miệng, tiết nhiều nước bọt: Do axit trào lên gây kích ứng miệng và phản xạ tăng tiết nước bọt.
• Đau tức ngực, thượng vị: Cơn đau như bị đè ép, có thể lan ra sau lưng hoặc vai, dễ nhầm với triệu chứng tim mạch.
• Khó nuốt, vướng cổ, đau khi nuốt: Niêm mạc thực quản bị viêm sưng, thức ăn khó xuống dạ dày.
• Khàn giọng, ho kéo dài, viêm họng: Axit tràn lên cổ họng và thanh quản gây sưng, gây ho và tiếng thay đổi.

Trào ngược dạ dày – thực quản thường bắt nguồn từ nhiều nguyên nhân, kết hợp giữa yếu tố cơ học, sinh lý và thói quen sống:

• Yếu cơ thắt thực quản dưới (LES): Khi LES suy yếu hoặc đóng không kín, axit dễ trào ngược lên thực quản.
• Thoát vị hoành: Dạ dày dịch lên vùng lồng ngực, áp lực giảm ở LES, tạo điều kiện thuận lợi cho trào ngược.
• Rối loạn nhu động dạ dày hoặc thực quản: Co bóp bất thường, thức ăn tồn đọng, dẫn đến axit trào ngược.
• Bệnh lý dạ dày: Viêm loét, hẹp môn vị, ung thư dạ dày… làm rối loạn tiêu hóa và gây trào ngược.

1. Điều chỉnh cân nặng, giảm áp lực ổ bụng.
2. Quản lý căng thẳng, cải thiện tính linh hoạt LES.
3. Tránh thói quen ăn uống không phù hợp.
4. Hạn chế chất kích thích như thuốc lá, cà phê, rượu bia.

Trào ngược dạ dày – thực quản nếu không kiểm soát sớm có thể gây nhiều hậu quả tiêu cực nhưng hoàn toàn có thể phòng ngừa và điều trị hiệu quả:

• Viêm – loét thực quản: Axit ăn mòn niêm mạc gây đau rát, khó nuốt, thậm chí xuất huyết nhẹ.
• Hẹp thực quản: Sẹo hình thành sau viêm loét khiến thực quản co hẹp, thức ăn khó đi qua.
• Barrett thực quản: Niêm mạc thay đổi dạng tiền ung thư, cần theo dõi nội soi định kỳ.
• Ung thư thực quản: Biến chứng nguy hiểm nếu Barrett không được kiểm soát, ảnh hưởng trầm trọng đến sức khỏe.
• Biến chứng hô hấp & miệng: Axit trào lên gây ho mãn, viêm họng, viêm phế quản, thậm chí ảnh hưởng men răng.

1. Phát hiện sớm và kiểm soát triệu chứng
2. Điều chỉnh chế độ ăn – sinh hoạt khoa học
3. Khám sức khỏe, nội soi khi triệu chứng kéo dài

Chế độ ăn uống là một trong những yếu tố quan trọng giúp kiểm soát và giảm thiểu triệu chứng trào ngược dạ dày – thực quản. Dưới đây là những lời khuyên về thực phẩm nên ưu tiên và cách ăn hợp lý để hỗ trợ sức khỏe đường tiêu hóa:

• Thực phẩm nên ăn:
  • Bánh mì, gạo, khoai tây và các loại ngũ cốc nguyên hạt dễ tiêu hóa.
  • Thịt nạc, cá, đậu phụ và các nguồn đạm nhẹ nhàng cho dạ dày.
  • Rau xanh tươi và hoa quả ít axit như chuối, táo, lê.
  • Sữa chua giúp cân bằng vi khuẩn đường ruột và giảm viêm.
  • Gia vị nhẹ nhàng như nghệ, gừng, mật ong giúp giảm viêm và hỗ trợ tiêu hóa.
• Thói quen ăn uống:
  • Ăn thành nhiều bữa nhỏ trong ngày, tránh ăn quá no.
  • Nhai kỹ, ăn chậm để giảm áp lực lên dạ dày.
  • Tránh ăn sát giờ đi ngủ, nên cách ít nhất 2-3 giờ trước khi nằm.
  • Uống đủ nước, ưu tiên nước lọc và hạn chế đồ uống có ga hoặc cồn.

Để giảm thiểu các triệu chứng trào ngược dạ dày – thực quản, cần chú ý tránh một số thực phẩm và thói quen sinh hoạt không lành mạnh có thể kích thích hoặc làm nặng thêm tình trạng:

• Thực phẩm cần tránh:
  • Đồ chiên, rán nhiều dầu mỡ, thức ăn nhanh gây khó tiêu và tăng áp lực dạ dày.
  • Gia vị cay nóng như ớt, tiêu, hành tỏi sống làm tăng kích ứng niêm mạc thực quản.
  • Thực phẩm có tính axit cao như cam, chanh, cà chua, dứa dễ làm tăng trào ngược.
  • Đồ uống có ga, cà phê, rượu bia làm giãn cơ thắt thực quản dưới và kích thích tiết axit.
  • Socola, đồ ngọt nhiều đường gây khó tiêu và tăng áp lực lên dạ dày.
• Thói quen cần tránh:
  • Ăn quá no, ăn nhanh khiến dạ dày phải làm việc quá sức.
  • Nằm hoặc ngồi ngay sau khi ăn, không để thức ăn tiêu hóa hiệu quả.
  • Hút thuốc lá làm suy yếu cơ thắt thực quản dưới và tăng nguy cơ trào ngược.
  • Sử dụng ống hút khi uống đồ uống gây áp lực lên vùng thực quản.
  • Stress kéo dài khiến tăng tiết axit dạ dày và ảnh hưởng tiêu hóa.

Để kiểm soát hiệu quả tình trạng trào ngược dạ dày – thực quản, ngoài việc tuân thủ chế độ ăn uống hợp lý, người bệnh nên áp dụng các biện pháp không dùng thuốc và điều chỉnh lối sống sau:

• Chia nhỏ bữa ăn: Ăn nhiều bữa nhỏ trong ngày giúp giảm áp lực lên dạ dày và hạn chế trào ngược.
• Giữ tư thế thẳng sau ăn: Tránh nằm hoặc gập người ngay sau khi ăn, nên ngồi thẳng hoặc đi lại nhẹ nhàng để hỗ trợ tiêu hóa.
• Nâng cao đầu khi ngủ: Dùng gối cao hoặc kê đầu giường cao khoảng 15-20 cm để ngăn dịch axit trào ngược khi nằm.
• Giữ cân nặng hợp lý: Giảm cân giúp giảm áp lực ổ bụng, hạn chế nguy cơ trào ngược.
• Ngừng hút thuốc và hạn chế rượu bia: Đây là các yếu tố làm suy yếu cơ thắt thực quản dưới và tăng tiết axit.
• Quản lý stress: Thực hiện các kỹ thuật thư giãn như thiền, yoga để giảm căng thẳng và cải thiện tiêu hóa.

Khi các biện pháp không dùng thuốc không đủ hiệu quả hoặc tình trạng trào ngược trở nên nghiêm trọng, người bệnh cần được tư vấn và điều trị chuyên sâu từ các bác sĩ chuyên khoa tiêu hóa.

• Sử dụng thuốc điều trị: Thuốc ức chế bơm proton (PPI), thuốc trung hòa axit và thuốc tăng cường nhu động giúp giảm triệu chứng và bảo vệ niêm mạc thực quản.
• Phẫu thuật chống trào ngược: Áp dụng khi thuốc không hiệu quả, như phẫu thuật Nissen, tạo cơ thắt nhân tạo giúp ngăn trào ngược axit.
• Phương pháp nội soi can thiệp: Sử dụng kỹ thuật nội soi để làm tăng áp lực cơ thắt thực quản hoặc làm lành tổn thương niêm mạc.
• Theo dõi và tái khám định kỳ: Giúp đánh giá hiệu quả điều trị và phát hiện sớm các biến chứng.