Ăn Bị Nghẹn Là Bệnh Gì – Giải Mã Nguyên Nhân và Cách Xử Lý Hiệu Quả

“Nuốt nghẹn” (hay còn gọi là khó nuốt) là tình trạng gặp khó khăn hoặc mất nhiều thời gian để đưa thức ăn, nước hoặc ngay cả nước bọt từ miệng xuống thực quản, thường kèm cảm giác mắc nghẹn ở cổ họng hoặc ngực.

• Có thể kèm đau, buồn nôn, ho hoặc cảm giác thức ăn “kẹt” phải dùng lực cổ hoặc ho mạnh để đẩy xuống 
• Không phải là một bệnh, mà là triệu chứng cảnh báo tiềm ẩn nhiều nguyên nhân bệnh lý đa dạng 

Mức độ và biểu hiện nuốt nghẹn thay đổi theo từng cá nhân:

1. Nhẹ: Khó nuốt với thức ăn đặc, cảm giác thôi vướng và đôi khi đau nhẹ 
2. Nặng: Khó nuốt cả thức ăn lỏng hoặc nước, thậm chí cảm thấy vướng khi nuốt nước bọt 

Hiện tượng này có thể xảy ra ở mọi lứa tuổi, nhưng thường gặp hơn ở người cao tuổi do giảm chức năng co bóp và phản xạ nuốt của thực quản và họng .

Nuốt nghẹn có thể khởi phát từ nhiều nguyên nhân, từ thói quen ăn uống đến các bệnh lý liên quan đến thực quản và cơ quan lân cận. Dưới đây là những nhóm nguyên nhân chính:

• Thói quen ăn uống không lành mạnh
  • Ăn nhanh, nhai không kỹ hoặc nuốt miếng lớn khiến thức ăn không được nghiền nhỏ.
  • Ăn trong trạng thái căng thẳng, lo lắng có thể gây rối loạn co bóp thực quản.
  • Thức ăn quá dai, đặc, dính không dễ trôi khi nuốt.
• Bệnh lý tại thực quản
  • Viêm thực quản, trào ngược dạ dày – thực quản (GERD).
  • Hẹp thực quản do viêm sẹo, tổn thương hoặc túi thừa.
  • Dị vật hoặc khối u (lành tính hoặc ung thư) chặn đường nuốt.
• Bệnh lý ngoài thực quản
  • Bướu cổ hoặc Basedow lớn gây chèn ép vào thực quản.
  • Khối u, hạch vùng trung thất, phổi hoặc tuyến giáp gây chèn ép.
  • Rối loạn chức năng co bóp do suy tim, phình mạch, tim to.
• Rối loạn thần kinh – cơ
  • Bệnh lý thần kinh như Parkinson, đột quỵ, đa xơ cứng gây thoái hóa phản xạ nuốt.
  • Bệnh cơ như nhược cơ, co thắt tâm vị làm giảm khả năng vận chuyển thức ăn.

Hiểu rõ nguyên nhân giúp bạn lựa chọn cách xử trí hoặc điều trị phù hợp, từ điều chỉnh chế độ ăn, thói quen đến thực hiện thăm khám chuyên khoa khi cần thiết.

Nuốt nghẹn có thể xảy ra ở mọi lứa tuổi nhưng phổ biến hơn ở nhóm sau đây:

• Người cao tuổi: Do cơ thực quản suy giảm chức năng co bóp và phản xạ nuốt yếu.
• Người mắc bệnh tiêu hóa mãn tính: Như trào ngược dạ dày – thực quản, viêm thực quản, sẹo hẹp… khiến thực quản dễ bị tổn thương và co bóp kém.
• Người có bệnh lý thần kinh – cơ: Như đột quỵ, Parkinson, đa xơ cứng, nhược cơ gây rối loạn vận động thực quản.
• Người có khối u hoặc tổn thương ngoài thực quản: Bướu cổ, hạch trung thất, ung thư phổi, tim to chèn ép thực quản.

Các dấu hiệu đi kèm thường gặp:

1. Cảm giác vướng hoặc mắc nghẹn sau khi nuốt thức ăn hoặc nước.
2. Ho, sặc, hoặc đau tức ngực, khó thở khi nuốt.
3. Ợ hơi, ợ nóng, buồn nôn hoặc nôn sau khi ăn.
4. Giảm cân không rõ nguyên nhân, mệt mỏi, khàn giọng hoặc tăng tiết nước bọt trong các trường hợp bệnh lý nặng.

Dù đây là dấu hiệu cảnh báo tiềm ẩn nhiều vấn đề sức khỏe, bạn nên giữ tinh thần tích cực: theo dõi triệu chứng, điều chỉnh thói quen ăn uống và khám chuyên khoa nếu tình trạng kéo dài hoặc xuất hiện dấu hiệu nghiêm trọng.

Khi bị nghẹn, thời gian phản ứng kịp thời quyết định đến sự an toàn của nạn nhân. Dưới đây là các bước sơ cứu hiệu quả, thực hiện đơn giản ngay tại chỗ:

• Đầu tiên xác định mức độ nghẹn:
  • Nếu người bị nghẹn vẫn nói hoặc ho được: động viên tiếp tục ho mạnh, vỗ lưng 5 lần giữa hai bả vai để đẩy dị vật ra.
  • Nếu không nói, không ho và khó thở, môi hoặc mặt tím tái: cần cấp cứu ngay.
• Phương pháp Heimlich (ép bụng):
  • Đứng sau nạn nhân, vòng tay ôm ngang bụng.
  • Xác định vị trí trên rốn, dưới mũi ức.
  • Đấm nắm tay thứ nhất, tay kia ôm chặt và ấn mạnh hướng lên – lặp lại khoảng 5 nhát hoặc đến khi dị vật bị đẩy ra.
• Luân phiên vỗ lưng – ép bụng: Nếu một lần chưa hiệu quả, tiếp tục xen kẽ vỗ lưng (5 lần) và ép bụng (5 lần) cho đến khi dị vật ra hoặc có người hỗ trợ.
• Sơ cứu khi nạn nhân mất ý thức:
  • Đặt nạn nhân nằm ngửa.
  • Kiểm tra đường thở, nếu nhìn thấy dị vật dễ lấy, dùng tay móc nhẹ nhàng.
  • Thực hiện hồi sức tim phổi (CPR) nếu nạn nhân ngưng thở hoặc không còn phản ứng.
• Trường hợp phụ nữ mang thai hoặc người béo:
  • Thay thế ép bụng bằng ép ngực cao trên xương ức hướng lên—sử dụng lực mạnh nhưng an toàn.
• Với trẻ em dưới 1 tuổi:
  • Đặt nghiêng sấp lên đùi người cấp cứu và vỗ lưng 5 lần.
  • Nếu không hiệu quả, đặt trẻ nằm ngửa, ấn ngực nhẹ nhàng 5 lần giữa xương ức bằng hai ngón tay.
  • Tiếp tục luân phiên vỗ lưng và ấn ngực đến khi vật cản được tống ra hoặc trẻ hồi phục.

Luôn giữ tinh thần bình tĩnh, khẩn trương nhưng nhẹ nhàng khi sơ cứu. Sau khi tình trạng ổn định, đưa ngay người bị nghẹn đến cơ sở y tế để kiểm tra và đảm bảo an toàn.

Chẩn đoán chính xác nguyên nhân nuốt nghẹn giúp định hướng điều trị hiệu quả và kịp thời. Quá trình chẩn đoán thường bao gồm các bước sau:

• Khám lâm sàng và lấy tiền sử bệnh:
  • Đánh giá triệu chứng nuốt nghẹn, mức độ, thời gian xuất hiện và các dấu hiệu đi kèm.
  • Hỏi về thói quen ăn uống, tiền sử bệnh lý tiêu hóa, thần kinh, và các yếu tố nguy cơ khác.
• Phương pháp hình ảnh:
  • Nội soi thực quản, dạ dày: Giúp quan sát trực tiếp niêm mạc, phát hiện viêm, hẹp, tổn thương hoặc khối u.
  • X-quang thực quản với thuốc cản quang: Hiển thị cấu trúc thực quản, phát hiện hẹp, dị vật hoặc rối loạn vận động.
  • Chụp CT hoặc MRI: Đánh giá chi tiết các tổn thương thực quản cũng như các tổ chức lân cận.
• Xét nghiệm chức năng và chuyên sâu:
  • Đo áp lực thực quản (manometry) để đánh giá co bóp và vận động của thực quản.
  • Xét nghiệm pH thực quản giúp phát hiện trào ngược acid dạ dày.
  • Sinh thiết nếu phát hiện tổn thương nghi ngờ ung thư hoặc viêm nhiễm đặc hiệu.
• Xét nghiệm bổ sung:
  • Xét nghiệm máu đánh giá tình trạng viêm, thiếu máu hoặc dấu hiệu ung thư.
  • Điện cơ hoặc các xét nghiệm thần kinh nếu nghi ngờ nguyên nhân thần kinh – cơ.

Việc chẩn đoán chuyên khoa cần được thực hiện tại các cơ sở y tế uy tín dưới sự hướng dẫn của bác sĩ chuyên môn để đảm bảo kết quả chính xác và an toàn.

Điều trị nuốt nghẹn tập trung vào việc xử lý nguyên nhân gốc rễ, giúp cải thiện triệu chứng và nâng cao chất lượng cuộc sống.

• Điều trị nội khoa:
  • Sử dụng thuốc kháng acid, thuốc ức chế bơm proton để kiểm soát trào ngược dạ dày – thực quản.
  • Thuốc giảm viêm, chống co thắt hoặc thuốc giãn cơ giúp giảm triệu chứng ở bệnh viêm thực quản hoặc rối loạn vận động.
  • Điều trị các bệnh thần kinh – cơ bằng thuốc hỗ trợ hoặc phục hồi chức năng.
• Điều trị can thiệp và phẫu thuật:
  • Nong thực quản hoặc đặt stent cho các trường hợp hẹp thực quản do sẹo hoặc khối u lành tính.
  • Phẫu thuật cắt bỏ khối u, tái tạo thực quản hoặc điều trị bướu cổ chèn ép thực quản.
  • Phẫu thuật điều trị ung thư thực quản kết hợp hóa xạ trị khi cần thiết.
• Phục hồi chức năng và thay đổi thói quen:
  • Tập luyện kỹ thuật nuốt, cải thiện phản xạ nuốt theo hướng dẫn chuyên gia.
  • Điều chỉnh chế độ ăn uống: ăn thức ăn mềm, nhai kỹ, chia nhỏ khẩu phần, tránh ăn quá nhanh hoặc quá no.
  • Giữ tâm lý thoải mái, tránh stress giúp hỗ trợ quá trình điều trị và phục hồi.

Sự phối hợp giữa các phương pháp điều trị và chăm sóc đúng cách sẽ mang lại hiệu quả tối ưu, giúp người bệnh nhanh chóng hồi phục và duy trì sức khỏe tốt.

• Ăn chậm, nhai kỹ: Cắt nhỏ thức ăn, nhai kỹ giúp giảm áp lực lên thực quản và ngăn thức ăn vón cục gây nghẹn .
• Uống đủ nước khi ăn: Một ngụm nước vừa đủ giúp làm ẩm thức ăn, hỗ trợ quá trình trôi xuống dễ dàng hơn .
• Tránh căng thẳng, suy nghĩ khi ăn: Giữ tâm lý thoải mái giúp phản xạ nuốt và nhu động thực quản hoạt động hiệu quả hơn .
• Ưu tiên thức ăn mềm, dễ tiêu: Thực phẩm mềm, lỏng như cháo, súp, đồ ninh nhừ phù hợp với thực quản, đặc biệt giúp giảm nguy cơ ở người cao tuổi .
• Chế độ ăn điều độ: Chia bữa nhỏ, không ăn quá no, đặc biệt là buổi tối để tránh chèn ép và rối loạn nhu động tiêu hóa .
• Luyện thói quen ăn an toàn: Không vừa ăn vừa nói chuyện, cười đùa để giảm nguy cơ thức ăn rơi vào khí quản gây nghẹn .
• Thăm khám định kỳ nếu tái phát: Nếu tình trạng nuốt nghẹn lặp lại nhiều lần hoặc nặng hơn, nên đi khám để tầm soát các bệnh lý như viêm – hẹp thực quản, u tuyến giáp, ung thư thực quản, trào ngược... .

Những thói quen đơn giản nhưng đều thiết thực, giúp bạn và người thân giảm đáng kể nguy cơ nuốt nghẹn, cải thiện chất lượng ăn uống và an toàn sức khỏe hàng ngày.